autonomiczny (wegetatywny) układ nerwowy (AUN)Część układu nerwowego odpowiedzialna za kontrolę czynności fizjologicznych, koniecznych dla podtrzymywania życia biologicznego. AUN odpowiada za funkcje przebiegające bez naszej kontroli i poza naszą świadomością (oddychanie, akcja serca, procesy wewnątrzwydzielnicze itp.), podtrzymuje procesy życiowe również w stanach ograniczonej lub zniesionej świadomości (sen, utrata przytomności).
Autonomiczny układ nerwowy składa się z części sympatycznej (in. współczulnej) i parasympatycznej (in. przywspółczulnej).
Sympatyczna gałąź AUN odpowiada za procesy mobilizacji organizmu, w sytuacjach wymagających podjęcia zdecydowanych, aktywnych działań przystosowawczych (te procesy to wzrost napięcia mięśni szkieletowych, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie akcji serca, uwalnianie glukozy do krwiobiegu i inne) a zatem za szybkie i niejako automatyczne przygotowanie organizmu do czekającego go wysiłku, zwykle związanego z koniecznością podjęcia walki i/lub ucieczki. Część parasympatyczna natomiast odpowiedzialna jest za powrót organizmu do stanu fizjologicznej równowagi, zazwyczaj wtedy, gdy niebezpieczeństwo minie lub z innych powodów przestanie być spostrzegane.
Obie gałęzie wykazują więc działanie antagonistyczne.
AUN jest układem odgrywającym w psychologii człowieka wielką rolę. Procesy regulowane przez wegetatywny układ nerwowy mają zasadnicze znaczenie dla codziennego funkcjonowania człowieka, pobudliwość tego układu w znacznej mierze określa również typ emocjonalnej konstrukcji określonej osoby. Cechy i działanie AUN stanowią biologiczną podstawę temperamentu. Są również fizjologicznym podłożem i komponentem reakcji lękowych.
Nadmierna i często nieuzasadniona aktywność współczulnej części tego układu (nadmierna aktywizacja i mobilizacja organizmu) leży u podstaw zaburzeń o charakterze psychosomatycznym (nazywanych również chorobami z przystosowania). Przykładem może być trwałe nadciśnienie tętnicze, występujące u osób zbyt nerwowych, u których reakcja mobilizacyjna zdarza się zbyt często, nawet w sytuacjach nie niosących ze sobą żadnego niebezpieczeństwa.
Działanie AUN jest w znacznej mierze niezależne od naszej woli, stąd też jego nazwa.
| 