Reklamy
Artykuł
Ewa Nykiel-Barylak
Pracoholizm a jakość życia rodzinnego
W Japonii w 1969 roku po raz pierwszy odnotowano zjawisko śmierci z przepracowania, nadając mu termin karoshi. Pod pojęciem tym kryją się także przypadki doznawanych w wyniku pracoholizmu poważnych uszczerbków na zdrowiu. Nadmiar pracyi związany z tym stres wywiera szczególnie szkodliwy wpływ na układ krążenia. Szacuje się, że tylko w samej Japonii z przepracowania umiera rocznie około 10 tysięcy osób.
W 2000 roku uznano, że przyczyną śmierci premiera Japonii Keizo Obuchi było karoshi. Zjawisko śmierci z przepracowania znane jest również w Polsce. W 2016 roku w białogardzkim szpitalu zmarła lekarka po czwartej dobie nieprzerwanego dyżuru. Niepokojące jest więc to, że we współczesnym świecie za bycie człowiekiem sukcesu niektórzy płacą najwyższą cenę.
Pracoholizmem określa się zaburzenie prawidłowego funkcjonowania w pracy. Pracoholik poświęca większość swojego czasu pracy kosztem innych sfer życia. Jest perfekcjonistą, dla którego odpoczynek to strata czasu. Przy nadmiernym zaangażowaniu w pracę stopniowo jednak spada poczucie zadowolenia, kreatywność, a pojawia się utrata kontroli. Osoba nadmiernie zaangażowana w pracę rzadko też łączy stan swojego zdrowia ze stylem funkcjonowania w pracy, tłumacząc sobie spadek formy psychofizycznej zwykłym przemęczeniem.
Pracoholik podporządkowując swoje życie pracy, odczuwa ciągły przymus wykonywania jej. Czuje wewnętrzną presję, aby pracować coraz więcej i bardziej wydajnie. Istotna jest przy tym potrzeba rywalizacji, pełne oddanie się pracy i niestabilne poczucie własnego Ja. Pracoholizm jest też ucieczką, próbą radzenia sobie ze stresem i niepowodzeniami w sferze życia osobistego. Nadmierne zaangażowanie w pracę, uporczywe dążenie do sukcesu stwarza bowiem iluzję kontroli (Golińska, 2008).
Większość uczonych podkreśla negatywne aspekty pracoholizmu, takie jak narzucanie sobie wymagań ponad normę, kompulsywne pracowanie, niemożność regulacji nawyków pracy i w końcu nałóg pracy z pomniejszaniem innych aktywności życiowych (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Badacze, próbując znaleźć pozytywną stronę zjawiska, zaznaczają, że pełne zaangażowanie w pracę daje możliwość spożytkowania energii w sposób kreatywny, dostarcza przyjemności i zadowolenia. Ucieczka w pracę może być też sposobem radzenia sobie ze stresem, próbą unikania porażek w innym obszarze życia.
Czynników wywołujących pracoholizm jest kilka. Zwraca się uwagę na pożądanie celu oraz przyjemność z wykonywanej pracy, co wraz z satysfakcją uatrakcyjnia podejmowane w miejscu pracy zadania. Natomiast z drugiej strony pojawia się przymus pracy, a finalnie uzależnienie od niej. Zaprzestanie pracy wiąże się wtedy z lękiem i napięciem (Golińska, 2008).
Wpływ na pojawienie się pracoholizmu ma także osobowość. Istnieje związek pomiędzy pracoholizmem a wzorem zachowania A [*], z charakterystyczną dla tych osób wysoką potrzebą sukcesu, dążeniem do perfekcjonizmu i dominacji (Burke, 1999).
Ponadto, uwarunkowania społeczno-kulturowe, doświadczenia z okresu wczesnego dzieciństwa oraz wychowywanie się w dysfunkcyjnej rodzinie mogą mieć istotny wpływ na rozwinięcie się pracoholizmu. Zwłaszcza chłód emocjonalny ze strony rodziców, stawianie nadmiernych wymagań i brak pozytywnych wzmocnień mogą doprowadzić do silnej potrzeby uznania i sukcesu realizowanej na polu zawodowym poprzez nadmierny wysiłek wkładany w pracę (Rostowska, Peplińska, 2010).
Warto również zwrócić uwagę na trzy zasadnicze modele powstawania pracoholizmu. Pracoholizm jako uzależnienie, gdzie nadmierna praca początkowo wydaje się przynosić same korzyści, a w efekcie prowadzi do przymusu powtarzania zachowania, pomimo negatywnych konsekwencji. Istotna jest teoria społecznego uczenia się, warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne. Znaczenie odgrywa również teoria cech osobowości, wedle której to specyficzne bądź ogólne cechy osobowości prowadzą do powstania pracoholizmu. Wśród badaczy zjawiska najbardziej popularne jest uznawanie pracoholizmu za rodzaj psychicznego uzależnienia, które może mieć charakter niekontrolowany (Dudek, 2011).
Jak pracoholizm wpływa zatem na jakość życia rodzinnego?
Granice pomiędzy pracą a rodziną są przepuszczalne. Badania wykazują negatywny związek między pracoholizmem a jakością związku małżeńskiego/partnerskiego. Pracoholicy poświęcający osobiste relacje dla pracy, unikają konfrontacji z trudnościami pojawiającymi się w sferze życia rodzinnego. Nie tworzą i nie utrzymują silnej, stabilnej więzi emocjonalnej ze swoim partnerem. Pracoholizm wiąże się z mniejszą troską o jakość związku i z mniejszym pożądaniem. Mniej jest pozytywnych uczuć okazywanych drugiej stronie, partnerzy są dla siebie mniej atrakcyjni fizycznie w porównaniu z parami nie dotkniętymi pracoholizmem.
Istnieje też związek między wzorem zachowania A, głównie mężczyzn, a satysfakcją ich partnerek. Zachowanie typu A wiąże się z obniżoną jakością związku. Osoby nadmiernie skupiające się na swoich obowiązkach zawodowych, przynoszą pracę do domu, wykazują skłonność do ignorowania partnera i jego potrzeb (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Pracoholicy wykazują mniejsze zaangażowanie emocjonalne w relację osobistą. Ich partnerki czują się samotne i zaniedbywane. Doświadczają niezadowolenia jakością swojego związku, brakiem wsparcia i zainteresowania ze strony partnera. Kobiety często rezygnują z własnej kariery zawodowej na rzecz rodziny. Dla pracoholika to praca, nie rodzina jest priorytetem. Uwagę i swoją energię przekierowuje na aktywność zawodową kosztem sfery rodzinnej i partnerskiej. Powoduje to konflikty i zwiększa dystans między małżonkami (Chodkiewicz w: Dudek, 2011).
Związane z pracą napięcia mogą przenosić się na grunt rodzinny, wypierając tak istotną dla wzajemnych relacji empatię i wsparcie emocjonalne. Małżonkowie/partnerzy przejmują wzajemnie swoje stany afektywne, dzielą wspólne stresory, takie jak finansową presję, życiowe wypadki, które potęgują poziom wspólnych napięć (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Pracoholizm posiada jednak dużą aprobatę społeczną. W pracy liczy się wydajność i efektywność, nieustanne podnoszenie sobie poprzeczki. Pracoholik jest niejednokrotnie uznawany za wzór uczciwej i solidnej pracy. Z tego powodu partnerzy pracoholików często wątpią w trafność i zasadność swoich uczuć (Robinson, Flowers, Carroll, 2001).
Pojawiający się konflikt praca-rodzina jest rodzajem wewnętrznego konfliktu ról, gdzie presja ze strony wymagań stawianych w pracy oraz presja ze strony wymagań rodziny kolidują ze sobą i są wzajemnie sprzeczne. Wypełnianie jednej roli jest utrudnione przez uczestniczenie w drugiej. Natura pracoholizmu jest taka, że osoby nadmiernie pochłonięte pracą zawodową ograniczają swoją aktywność w innych obszarach życia. Doświadczanie konfliktu na linii praca-rodzina oraz jakość związku małżeńskiego/partnerskiego jest różny u pracoholików w porównaniu z nie pracoholikami. Pracoholicy osiągają niższy poziom satysfakcji ze związku oraz doświadczają silniejszego konfliktu praca-rodzina (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Badacze wyróżniają trzy podtypy konfliktu praca-rodzina: konflikt oparty na czasie, konflikt oparty na napięciu oraz konflikt oparty na zachowaniu. Pierwszy z nich pojawia się w momencie, gdy wypełnianie obowiązków jednej roli dzieje się kosztem czasu poświęcanego wypełnianiu drugiej roli. Następnie, stres w jednym obszarze życia może przenosić się na drugi obszar, a zachowania, które są odpowiednie w pracy, mogą nie sprawdzać się w domu (Ford, Heinen, Langkamer, 2007).
Osoby nadmiernie zaangażowane w swoja pracę zawodową doświadczają bardziej oddziaływania pracy na życie rodzinne. Z uwagi na to, że wykazują skłonność do większego martwienia się swoją pracą i rozmyślania o niej, gdy są już w domu, to zaniedbują partnera i obowiązki rodzinne. Konflikt praca-rodzina oraz towarzyszące temu zdenerwowanie i frustracja prowadzą do zainicjowania lub zaostrzenia negatywnej interakcji z partnerem. Jak tylko konflikt praca-rodzina wkracza do gry, partnerzy wycofują zachowania wspierające, co pociąga za sobą zanik satysfakcji ze związku.
W rodzinach pracoholików zachodzą niepokojące zjawiska. Zauważa się tam gorszą komunikację, słabsze więzi emocjonalne, niejasno określone role oraz mniej efektywne zaangażowanie w relację małżeńską/partnerską. Pomimo że pracoholizm rodziców nie został zbadany bezpośrednio w relacji do pracoholizmu ich dzieci, badacze dowodzą, iż poziom zdrowia ojców pracoholików jest podobny u ich dzieci, zwłaszcza w zakresie depresji i lęku. Niewątpliwie, uzależnienie od pracy wiąże się z zaburzeniem systemu rodzinnego (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Pracoholizm niesie ze sobą poważne problemy zdrowotne. Osoby nadmiernie zaangażowane w pracę zawodową doświadczają chronicznego stresu obniżającego odporność organizmu. Są chwiejne emocjonalnie, żyją w ciągłym napięciu, pod wewnętrzną presją ustawicznego dążenia do sukcesu i uznania. Pracoholizm uznawany jest przez badaczy za uzależnienie, a uzależniony najczęściej wypiera swój stan. Terapia pracoholizmu jest trudna, wymaga dużego zaangażowania i nakładów finansowych. Nie sprawdza się tutaj, jak w przypadku alkoholików, metoda drastycznej konfrontacji z rzeczywistością. W psychoterapii istotna jest zmiana funkcjonowania zawodowego, analiza stanu emocjonalnego oraz sposobu radzenia sobie z trudnymi emocjami (Golińska w: Dudek, 2011).
Zwykle pracodawcy nie są zainteresowani taką formą pomocy swoim pracownikom, ponieważ dzięki maksymalnemu wysiłkowi wkładanemu w pracę korzysta organizacja, w której są zatrudnieni. Jednak to, co jest korzystne z puntu widzenia pracodawcy, nie zawsze jest właściwe dla funkcjonowania pracownika. Badaczy interesuje więc także, w jaki sposób pracodawcy mogą wykorzystać potencjał swych pracowników, bez uszczerbku na ich zdrowiu i ponoszenia związanych z tym dodatkowych kosztów. Proponują, aby zwracać uwagę na nawyki pracy zatrudnianych osób i nie wyróżniać zachowań o znamionach uzależnienia, ale zauważać tych pracowników, którzy potrafią być produktywni i prowadzić przy tym zbilansowane życie (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Istotne jest bowiem zbudowanie równowagi między życiem zawodowym a rodzinnym. Osiągnięcie work-life balance, gdzie obszary życia zawodowego i osobistego nie konkurują ze sobą, lecz się uzupełniają. Pracoholizm potrafi niszczyć więzi rodzinne. Tymczasem chęć odnoszenia sukcesów i ambicja zawodowa nie muszą oznaczać rezygnacji ze szczęścia w życiu prywatnym (Ford, Heinen, Langkamer, 2007).
Obszar pracy i obszar rodziny wzajemnie się przenikają. Rodzina składa się z osób różnych pod względem psychicznym, uczestniczących w tworzeniu wspólnego życia, którego wizja w zakresie poglądów i potrzeb może się uzupełniać lub wykluczać. W rodzinie kształtują się wzory interakcji, reguły definiujące granice dopuszczalnego zachowania. Optymalna jest stałość strategii oraz elastyczność w dostosowywaniu się do zmian rozwojowych.
Rodzina jest grupą powiązanych ze sobą osób z charakterystycznym dla siebie sposobem funkcjonowania, układem stosunków rodzinnych, dominującym stylem życia, sposobem komunikowania się i wyrażania własnych uczuć. Rodzina ma swoją wewnętrzną strukturę, z podziałem władzy i obowiązków. Uczestnicy życia rodzinnego mają przypisane role społeczne, w których wypełnianie mogą być jednak w różnym stopniu zaangażowane (Rembowski, 1986).
Podstawową funkcją rodziny jest przygotowanie jej nowych członków do życia w społeczeństwie, zapewnianie poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, kształtowanie osobowości i stwarzanie warunków do rozwoju. Dysfunkcyjne systemy rodzinne nie dają w pełni takich możliwości. Niosą natomiast ze sobą ryzyko wykształcenia nieefektywnych sposobów radzenia sobie ze stresem, popadania w uzależnienia, w tym w pracoholizm (Ziemska, 1979).
Oddziaływanie rodzinnych więzów ma wielką siłę, wpływa bowiem na jakości życia jej jednostek. Wzajemne obdarzanie się miłością i szacunkiem, serdeczność, bliskość i trwałość związków buduje równowagę emocjonalną jej członków. Efektywna rodzina sprzyja indywidualnemu rozwojowi, realizując przy tym zadania i obowiązki całego systemu rodzinnego. Stwarza warunki do wykształcenia adekwatnego poczucia własnej wartości, jest źródłem wsparcia i gwarantem poczucia bezpieczeństwa (Rostowska, Peplińska, 2010).
Szczególne miejsce w relacjach między członkami rodziny zajmuje empatia. Jest to umiejętność wczuwania się w stany psychiczne innych ludzi. W aspekcie poznawczym empatia polega na prawidłowym rozpoznawaniu i interpretowaniu stanu emocjonalnego drugiej osoby. A w aspekcie emocjonalnym na byciu wrażliwym na uczucia innych oraz na adekwatnej reakcji na przeżywane przez daną osobę emocje. Badacze uznają empatię za specyficzną właściwość człowieka, dzięki której jest on w stanie przeciwstawiać się egoizmowi, społecznej niewrażliwości i obojętności. Empatii można też się uczyć, można ją w sobie pogłębiać i rozwijać (Rembowski, 1986).
Empatyczne współodczuwanie rodzi postawę pełną otwartości i zrozumienia. Wpływa na pogłębienie zaangażowania w relacji osobistej, podnosząc satysfakcję obojga partnerów. (Rostowska, Peplińska, 2010).
Empatia pozwala czuć się rozumianym, obdarzanym troską, życzliwością i zainteresowaniem. Skupienie na emocjach partnera, sygnalizuje mu, że nie musi on samotnie radzić sobie z problemami. Z drugiej jednak strony istnieje ryzyko, że osoby czując, jak ich partner cierpi lub przeżywa stres, mogą zacząć odczuwać te same negatywne stany emocjonalne w empatycznej odpowiedzi na uczucia partnera (Carlson, Ferguson, Whitten, Zivnuska, 2010).
Psychiczne wsparcie udzielane partnerowi nie musi się odnosić wyłącznie do trudnych momentów życiowych, powinno być oferowane także na co dzień. Sprzyja to bowiem wzrostowi dobrego samopoczucia i zdrowia jednostki. Osoba doświadczająca wsparcia potrafi lepiej radzić sobie z przeciwnościami, czuje się kompetentna i wartościowa. A poleganie na sobie obojga partnerów, wzajemna pomoc znacząco wpływa na tworzenie i utrzymywanie bliskich więzi, wzmacnia siłę związku i rodziny (Rostowska, 2009).
Wsparcia ze strony partnera życiowego jest szczególnie istotne w przypadku, gdy druga strona przeżywa wysoki poziom stresu, który może być związany z różnymi sytuacjami życiowymi, w tym z problemami w pracy. Z drugiej strony, osoby żyjące w stresie, poświęcające nadmiernie dużo czasu obowiązkom zawodowym kosztem rodziny oraz partnera, ofiarowują znacznie mniej emocjonalnego i instrumentalnego wsparcia. Zestresowane pary przejawiają wysoki poziom negatywnych, niewspierających interakcji i konfliktów (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Wspólnie łatwiej jest zmagać się ze stresorami sytuacyjnymi i rozwojowymi, z jakimi styka się każda rodzina. Nieocenioną korzyścią płynącą z wzajemnego wsparcia jest jego pozytywny wpływ na stan zdrowia. Stabilna rodzina o prawidłowych relacjach i silne więzi partnerskie chronią przed pogarszaniem się stanu zdrowia oraz znacząco wpływają na utrzymanie dobrego samopoczucia (Rostowska, 2009).
Człowiek jest istotą społeczną posiadającą wrodzoną potrzebę tworzenia związków zapewniających mu wsparcie i miłość, poczucie bezpieczeństwa i przynależności, samorealizację i rozwój. Najpełniej może tego doświadczyć w prawidłowo funkcjonującej rodzinie (Rostowska, Peplińska, 2010).
Dla jakości życia rodzinnego i małżeńskiego istotny jest proces homeostazy, czyli zachowania dynamicznej równowagi w granicach systemu rodzinnego. Członkowie systemu starając się zachować stabilność rodziny, dostosowują się do zmian, którym podlega ona na poszczególnych stadiach, a także do zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym rodziny. Satysfakcja płynąca z udanego życia rodzinnego i partnerskiego warunkuje poczucie zadowolenia również poza związkiem, dając oparcie w trudnych momentach życiowych (Plopa, 2005).
Badacze zwracają uwagę na fakt, że dwie ważne sfery aktywności człowieka, którymi są praca i rodzina, wzajemnie na siebie wpływają. Dążenie do osiągnięcia sukcesu i satysfakcji na polu zawodowym, nie musi oznaczać konieczności rezygnacji z życia rodzinnego. Szczęśliwy związek może przyczynić się do osiągnięcia spełnienia zarówno w pracy, jak i w domu. Jednak idealnie zbilansowane życie między sferą zawodową a rodzinną może nie być łatwe do osiągnięcia, zwłaszcza dla osób uzależnionych od pracy. Pracoholicy bowiem wykazują się mniej efektywnymi umiejętnościami rozwiązywania problemów na gruncie rodzinnym, gorszą komunikacją, która nie sprzyja rozumieniu partnera i jego potrzeb oraz tworzeniu jedności małżeńskiej (Taris, Schaufeli, Verhoeven, 2005).
Utrzymanie równowagi między pracą a rodziną zależy z pewnością od wielu czynników zmiennych w czasie, związanych się z danym etapem rozwojowym rodziny. W świetle badań mężczyźni bardziej odczuwają wyrzeczenia ponoszone w pracy, a kobiety w domu. Szczególnie trudno osiągnąć równowagę miedzy obszarem pracy i rodziny pracoholikom (Rostowska, 2009).
Jednak harmonia między życiem zawodowym a rodzinnym, sprostanie wymogom obu tym obszarom życia, choć może być trudne i stanowić dla wielu par źródło stresu i konfliktów, to nie jest niemożliwe do osiągnięcia. Dzięki równoważeniu ról pracownika i partnera można czerpać zadowolenie z obu tych sfer życia. Odnoszenie sukcesów zawodowych nie musi wykluczać zdobywania celów osobistych, pod warunkiem, że praca nie jest sensem życia.
Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu
W 2000 roku uznano, że przyczyną śmierci premiera Japonii Keizo Obuchi było karoshi. Zjawisko śmierci z przepracowania znane jest również w Polsce. W 2016 roku w białogardzkim szpitalu zmarła lekarka po czwartej dobie nieprzerwanego dyżuru. Niepokojące jest więc to, że we współczesnym świecie za bycie człowiekiem sukcesu niektórzy płacą najwyższą cenę.
Pracoholizmem określa się zaburzenie prawidłowego funkcjonowania w pracy. Pracoholik poświęca większość swojego czasu pracy kosztem innych sfer życia. Jest perfekcjonistą, dla którego odpoczynek to strata czasu. Przy nadmiernym zaangażowaniu w pracę stopniowo jednak spada poczucie zadowolenia, kreatywność, a pojawia się utrata kontroli. Osoba nadmiernie zaangażowana w pracę rzadko też łączy stan swojego zdrowia ze stylem funkcjonowania w pracy, tłumacząc sobie spadek formy psychofizycznej zwykłym przemęczeniem.
Pracoholik podporządkowując swoje życie pracy, odczuwa ciągły przymus wykonywania jej. Czuje wewnętrzną presję, aby pracować coraz więcej i bardziej wydajnie. Istotna jest przy tym potrzeba rywalizacji, pełne oddanie się pracy i niestabilne poczucie własnego Ja. Pracoholizm jest też ucieczką, próbą radzenia sobie ze stresem i niepowodzeniami w sferze życia osobistego. Nadmierne zaangażowanie w pracę, uporczywe dążenie do sukcesu stwarza bowiem iluzję kontroli (Golińska, 2008).
Większość uczonych podkreśla negatywne aspekty pracoholizmu, takie jak narzucanie sobie wymagań ponad normę, kompulsywne pracowanie, niemożność regulacji nawyków pracy i w końcu nałóg pracy z pomniejszaniem innych aktywności życiowych (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Badacze, próbując znaleźć pozytywną stronę zjawiska, zaznaczają, że pełne zaangażowanie w pracę daje możliwość spożytkowania energii w sposób kreatywny, dostarcza przyjemności i zadowolenia. Ucieczka w pracę może być też sposobem radzenia sobie ze stresem, próbą unikania porażek w innym obszarze życia.
Czynników wywołujących pracoholizm jest kilka. Zwraca się uwagę na pożądanie celu oraz przyjemność z wykonywanej pracy, co wraz z satysfakcją uatrakcyjnia podejmowane w miejscu pracy zadania. Natomiast z drugiej strony pojawia się przymus pracy, a finalnie uzależnienie od niej. Zaprzestanie pracy wiąże się wtedy z lękiem i napięciem (Golińska, 2008).
Wpływ na pojawienie się pracoholizmu ma także osobowość. Istnieje związek pomiędzy pracoholizmem a wzorem zachowania A [*], z charakterystyczną dla tych osób wysoką potrzebą sukcesu, dążeniem do perfekcjonizmu i dominacji (Burke, 1999).
Ponadto, uwarunkowania społeczno-kulturowe, doświadczenia z okresu wczesnego dzieciństwa oraz wychowywanie się w dysfunkcyjnej rodzinie mogą mieć istotny wpływ na rozwinięcie się pracoholizmu. Zwłaszcza chłód emocjonalny ze strony rodziców, stawianie nadmiernych wymagań i brak pozytywnych wzmocnień mogą doprowadzić do silnej potrzeby uznania i sukcesu realizowanej na polu zawodowym poprzez nadmierny wysiłek wkładany w pracę (Rostowska, Peplińska, 2010).
Warto również zwrócić uwagę na trzy zasadnicze modele powstawania pracoholizmu. Pracoholizm jako uzależnienie, gdzie nadmierna praca początkowo wydaje się przynosić same korzyści, a w efekcie prowadzi do przymusu powtarzania zachowania, pomimo negatywnych konsekwencji. Istotna jest teoria społecznego uczenia się, warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne. Znaczenie odgrywa również teoria cech osobowości, wedle której to specyficzne bądź ogólne cechy osobowości prowadzą do powstania pracoholizmu. Wśród badaczy zjawiska najbardziej popularne jest uznawanie pracoholizmu za rodzaj psychicznego uzależnienia, które może mieć charakter niekontrolowany (Dudek, 2011).
Jak pracoholizm wpływa zatem na jakość życia rodzinnego?
Granice pomiędzy pracą a rodziną są przepuszczalne. Badania wykazują negatywny związek między pracoholizmem a jakością związku małżeńskiego/partnerskiego. Pracoholicy poświęcający osobiste relacje dla pracy, unikają konfrontacji z trudnościami pojawiającymi się w sferze życia rodzinnego. Nie tworzą i nie utrzymują silnej, stabilnej więzi emocjonalnej ze swoim partnerem. Pracoholizm wiąże się z mniejszą troską o jakość związku i z mniejszym pożądaniem. Mniej jest pozytywnych uczuć okazywanych drugiej stronie, partnerzy są dla siebie mniej atrakcyjni fizycznie w porównaniu z parami nie dotkniętymi pracoholizmem.
Istnieje też związek między wzorem zachowania A, głównie mężczyzn, a satysfakcją ich partnerek. Zachowanie typu A wiąże się z obniżoną jakością związku. Osoby nadmiernie skupiające się na swoich obowiązkach zawodowych, przynoszą pracę do domu, wykazują skłonność do ignorowania partnera i jego potrzeb (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Pracoholicy wykazują mniejsze zaangażowanie emocjonalne w relację osobistą. Ich partnerki czują się samotne i zaniedbywane. Doświadczają niezadowolenia jakością swojego związku, brakiem wsparcia i zainteresowania ze strony partnera. Kobiety często rezygnują z własnej kariery zawodowej na rzecz rodziny. Dla pracoholika to praca, nie rodzina jest priorytetem. Uwagę i swoją energię przekierowuje na aktywność zawodową kosztem sfery rodzinnej i partnerskiej. Powoduje to konflikty i zwiększa dystans między małżonkami (Chodkiewicz w: Dudek, 2011).
Związane z pracą napięcia mogą przenosić się na grunt rodzinny, wypierając tak istotną dla wzajemnych relacji empatię i wsparcie emocjonalne. Małżonkowie/partnerzy przejmują wzajemnie swoje stany afektywne, dzielą wspólne stresory, takie jak finansową presję, życiowe wypadki, które potęgują poziom wspólnych napięć (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Pracoholizm posiada jednak dużą aprobatę społeczną. W pracy liczy się wydajność i efektywność, nieustanne podnoszenie sobie poprzeczki. Pracoholik jest niejednokrotnie uznawany za wzór uczciwej i solidnej pracy. Z tego powodu partnerzy pracoholików często wątpią w trafność i zasadność swoich uczuć (Robinson, Flowers, Carroll, 2001).
Pojawiający się konflikt praca-rodzina jest rodzajem wewnętrznego konfliktu ról, gdzie presja ze strony wymagań stawianych w pracy oraz presja ze strony wymagań rodziny kolidują ze sobą i są wzajemnie sprzeczne. Wypełnianie jednej roli jest utrudnione przez uczestniczenie w drugiej. Natura pracoholizmu jest taka, że osoby nadmiernie pochłonięte pracą zawodową ograniczają swoją aktywność w innych obszarach życia. Doświadczanie konfliktu na linii praca-rodzina oraz jakość związku małżeńskiego/partnerskiego jest różny u pracoholików w porównaniu z nie pracoholikami. Pracoholicy osiągają niższy poziom satysfakcji ze związku oraz doświadczają silniejszego konfliktu praca-rodzina (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Badacze wyróżniają trzy podtypy konfliktu praca-rodzina: konflikt oparty na czasie, konflikt oparty na napięciu oraz konflikt oparty na zachowaniu. Pierwszy z nich pojawia się w momencie, gdy wypełnianie obowiązków jednej roli dzieje się kosztem czasu poświęcanego wypełnianiu drugiej roli. Następnie, stres w jednym obszarze życia może przenosić się na drugi obszar, a zachowania, które są odpowiednie w pracy, mogą nie sprawdzać się w domu (Ford, Heinen, Langkamer, 2007).
Osoby nadmiernie zaangażowane w swoja pracę zawodową doświadczają bardziej oddziaływania pracy na życie rodzinne. Z uwagi na to, że wykazują skłonność do większego martwienia się swoją pracą i rozmyślania o niej, gdy są już w domu, to zaniedbują partnera i obowiązki rodzinne. Konflikt praca-rodzina oraz towarzyszące temu zdenerwowanie i frustracja prowadzą do zainicjowania lub zaostrzenia negatywnej interakcji z partnerem. Jak tylko konflikt praca-rodzina wkracza do gry, partnerzy wycofują zachowania wspierające, co pociąga za sobą zanik satysfakcji ze związku.
W rodzinach pracoholików zachodzą niepokojące zjawiska. Zauważa się tam gorszą komunikację, słabsze więzi emocjonalne, niejasno określone role oraz mniej efektywne zaangażowanie w relację małżeńską/partnerską. Pomimo że pracoholizm rodziców nie został zbadany bezpośrednio w relacji do pracoholizmu ich dzieci, badacze dowodzą, iż poziom zdrowia ojców pracoholików jest podobny u ich dzieci, zwłaszcza w zakresie depresji i lęku. Niewątpliwie, uzależnienie od pracy wiąże się z zaburzeniem systemu rodzinnego (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Pracoholizm niesie ze sobą poważne problemy zdrowotne. Osoby nadmiernie zaangażowane w pracę zawodową doświadczają chronicznego stresu obniżającego odporność organizmu. Są chwiejne emocjonalnie, żyją w ciągłym napięciu, pod wewnętrzną presją ustawicznego dążenia do sukcesu i uznania. Pracoholizm uznawany jest przez badaczy za uzależnienie, a uzależniony najczęściej wypiera swój stan. Terapia pracoholizmu jest trudna, wymaga dużego zaangażowania i nakładów finansowych. Nie sprawdza się tutaj, jak w przypadku alkoholików, metoda drastycznej konfrontacji z rzeczywistością. W psychoterapii istotna jest zmiana funkcjonowania zawodowego, analiza stanu emocjonalnego oraz sposobu radzenia sobie z trudnymi emocjami (Golińska w: Dudek, 2011).
Zwykle pracodawcy nie są zainteresowani taką formą pomocy swoim pracownikom, ponieważ dzięki maksymalnemu wysiłkowi wkładanemu w pracę korzysta organizacja, w której są zatrudnieni. Jednak to, co jest korzystne z puntu widzenia pracodawcy, nie zawsze jest właściwe dla funkcjonowania pracownika. Badaczy interesuje więc także, w jaki sposób pracodawcy mogą wykorzystać potencjał swych pracowników, bez uszczerbku na ich zdrowiu i ponoszenia związanych z tym dodatkowych kosztów. Proponują, aby zwracać uwagę na nawyki pracy zatrudnianych osób i nie wyróżniać zachowań o znamionach uzależnienia, ale zauważać tych pracowników, którzy potrafią być produktywni i prowadzić przy tym zbilansowane życie (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Istotne jest bowiem zbudowanie równowagi między życiem zawodowym a rodzinnym. Osiągnięcie work-life balance, gdzie obszary życia zawodowego i osobistego nie konkurują ze sobą, lecz się uzupełniają. Pracoholizm potrafi niszczyć więzi rodzinne. Tymczasem chęć odnoszenia sukcesów i ambicja zawodowa nie muszą oznaczać rezygnacji ze szczęścia w życiu prywatnym (Ford, Heinen, Langkamer, 2007).
Obszar pracy i obszar rodziny wzajemnie się przenikają. Rodzina składa się z osób różnych pod względem psychicznym, uczestniczących w tworzeniu wspólnego życia, którego wizja w zakresie poglądów i potrzeb może się uzupełniać lub wykluczać. W rodzinie kształtują się wzory interakcji, reguły definiujące granice dopuszczalnego zachowania. Optymalna jest stałość strategii oraz elastyczność w dostosowywaniu się do zmian rozwojowych.
Rodzina jest grupą powiązanych ze sobą osób z charakterystycznym dla siebie sposobem funkcjonowania, układem stosunków rodzinnych, dominującym stylem życia, sposobem komunikowania się i wyrażania własnych uczuć. Rodzina ma swoją wewnętrzną strukturę, z podziałem władzy i obowiązków. Uczestnicy życia rodzinnego mają przypisane role społeczne, w których wypełnianie mogą być jednak w różnym stopniu zaangażowane (Rembowski, 1986).
Podstawową funkcją rodziny jest przygotowanie jej nowych członków do życia w społeczeństwie, zapewnianie poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, kształtowanie osobowości i stwarzanie warunków do rozwoju. Dysfunkcyjne systemy rodzinne nie dają w pełni takich możliwości. Niosą natomiast ze sobą ryzyko wykształcenia nieefektywnych sposobów radzenia sobie ze stresem, popadania w uzależnienia, w tym w pracoholizm (Ziemska, 1979).
Oddziaływanie rodzinnych więzów ma wielką siłę, wpływa bowiem na jakości życia jej jednostek. Wzajemne obdarzanie się miłością i szacunkiem, serdeczność, bliskość i trwałość związków buduje równowagę emocjonalną jej członków. Efektywna rodzina sprzyja indywidualnemu rozwojowi, realizując przy tym zadania i obowiązki całego systemu rodzinnego. Stwarza warunki do wykształcenia adekwatnego poczucia własnej wartości, jest źródłem wsparcia i gwarantem poczucia bezpieczeństwa (Rostowska, Peplińska, 2010).
Szczególne miejsce w relacjach między członkami rodziny zajmuje empatia. Jest to umiejętność wczuwania się w stany psychiczne innych ludzi. W aspekcie poznawczym empatia polega na prawidłowym rozpoznawaniu i interpretowaniu stanu emocjonalnego drugiej osoby. A w aspekcie emocjonalnym na byciu wrażliwym na uczucia innych oraz na adekwatnej reakcji na przeżywane przez daną osobę emocje. Badacze uznają empatię za specyficzną właściwość człowieka, dzięki której jest on w stanie przeciwstawiać się egoizmowi, społecznej niewrażliwości i obojętności. Empatii można też się uczyć, można ją w sobie pogłębiać i rozwijać (Rembowski, 1986).
Empatyczne współodczuwanie rodzi postawę pełną otwartości i zrozumienia. Wpływa na pogłębienie zaangażowania w relacji osobistej, podnosząc satysfakcję obojga partnerów. (Rostowska, Peplińska, 2010).
Empatia pozwala czuć się rozumianym, obdarzanym troską, życzliwością i zainteresowaniem. Skupienie na emocjach partnera, sygnalizuje mu, że nie musi on samotnie radzić sobie z problemami. Z drugiej jednak strony istnieje ryzyko, że osoby czując, jak ich partner cierpi lub przeżywa stres, mogą zacząć odczuwać te same negatywne stany emocjonalne w empatycznej odpowiedzi na uczucia partnera (Carlson, Ferguson, Whitten, Zivnuska, 2010).
Psychiczne wsparcie udzielane partnerowi nie musi się odnosić wyłącznie do trudnych momentów życiowych, powinno być oferowane także na co dzień. Sprzyja to bowiem wzrostowi dobrego samopoczucia i zdrowia jednostki. Osoba doświadczająca wsparcia potrafi lepiej radzić sobie z przeciwnościami, czuje się kompetentna i wartościowa. A poleganie na sobie obojga partnerów, wzajemna pomoc znacząco wpływa na tworzenie i utrzymywanie bliskich więzi, wzmacnia siłę związku i rodziny (Rostowska, 2009).
Wsparcia ze strony partnera życiowego jest szczególnie istotne w przypadku, gdy druga strona przeżywa wysoki poziom stresu, który może być związany z różnymi sytuacjami życiowymi, w tym z problemami w pracy. Z drugiej strony, osoby żyjące w stresie, poświęcające nadmiernie dużo czasu obowiązkom zawodowym kosztem rodziny oraz partnera, ofiarowują znacznie mniej emocjonalnego i instrumentalnego wsparcia. Zestresowane pary przejawiają wysoki poziom negatywnych, niewspierających interakcji i konfliktów (Bakker, Burke, Demerouti, 2009).
Wspólnie łatwiej jest zmagać się ze stresorami sytuacyjnymi i rozwojowymi, z jakimi styka się każda rodzina. Nieocenioną korzyścią płynącą z wzajemnego wsparcia jest jego pozytywny wpływ na stan zdrowia. Stabilna rodzina o prawidłowych relacjach i silne więzi partnerskie chronią przed pogarszaniem się stanu zdrowia oraz znacząco wpływają na utrzymanie dobrego samopoczucia (Rostowska, 2009).
Człowiek jest istotą społeczną posiadającą wrodzoną potrzebę tworzenia związków zapewniających mu wsparcie i miłość, poczucie bezpieczeństwa i przynależności, samorealizację i rozwój. Najpełniej może tego doświadczyć w prawidłowo funkcjonującej rodzinie (Rostowska, Peplińska, 2010).
Dla jakości życia rodzinnego i małżeńskiego istotny jest proces homeostazy, czyli zachowania dynamicznej równowagi w granicach systemu rodzinnego. Członkowie systemu starając się zachować stabilność rodziny, dostosowują się do zmian, którym podlega ona na poszczególnych stadiach, a także do zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym rodziny. Satysfakcja płynąca z udanego życia rodzinnego i partnerskiego warunkuje poczucie zadowolenia również poza związkiem, dając oparcie w trudnych momentach życiowych (Plopa, 2005).
Badacze zwracają uwagę na fakt, że dwie ważne sfery aktywności człowieka, którymi są praca i rodzina, wzajemnie na siebie wpływają. Dążenie do osiągnięcia sukcesu i satysfakcji na polu zawodowym, nie musi oznaczać konieczności rezygnacji z życia rodzinnego. Szczęśliwy związek może przyczynić się do osiągnięcia spełnienia zarówno w pracy, jak i w domu. Jednak idealnie zbilansowane życie między sferą zawodową a rodzinną może nie być łatwe do osiągnięcia, zwłaszcza dla osób uzależnionych od pracy. Pracoholicy bowiem wykazują się mniej efektywnymi umiejętnościami rozwiązywania problemów na gruncie rodzinnym, gorszą komunikacją, która nie sprzyja rozumieniu partnera i jego potrzeb oraz tworzeniu jedności małżeńskiej (Taris, Schaufeli, Verhoeven, 2005).
Utrzymanie równowagi między pracą a rodziną zależy z pewnością od wielu czynników zmiennych w czasie, związanych się z danym etapem rozwojowym rodziny. W świetle badań mężczyźni bardziej odczuwają wyrzeczenia ponoszone w pracy, a kobiety w domu. Szczególnie trudno osiągnąć równowagę miedzy obszarem pracy i rodziny pracoholikom (Rostowska, 2009).
Jednak harmonia między życiem zawodowym a rodzinnym, sprostanie wymogom obu tym obszarom życia, choć może być trudne i stanowić dla wielu par źródło stresu i konfliktów, to nie jest niemożliwe do osiągnięcia. Dzięki równoważeniu ról pracownika i partnera można czerpać zadowolenie z obu tych sfer życia. Odnoszenie sukcesów zawodowych nie musi wykluczać zdobywania celów osobistych, pod warunkiem, że praca nie jest sensem życia.
- Autorka jest psychologiem i filologiem polskim, absolwentką Uniwersytetu Łódzkiego. Umiejętności terapeutyczne rozwija w Polskim Instytucie Ericksonowskim.
Bibliografia
- Bakker, A.B., Burke, R., Demerouti, E. (2009). Workaholism and Relationship Quality:
A Spillover-Crossover Perspective. Journal of Occupational Health Psychology, Vol. 14, No. 1, 23-33. - Burke, R. J. (1999). Workaholism in organizations: The role of personal beliefs and fears. Anxiety, Stress and Coping, 13, 1?12.
- Carlson, D., Ferguson, M., Whitten, D., Zivnuska, S. (2010). Is It Better to Receive Than To Give? Empathy in the Conflict-Distress Relationship. Journal of Occupational Health Psychology, Vol. 15, No. 3, 304-315.
- Chodkiewicz, J. (2011). Pracoholizm a konflikty między pracą a życiem rodzinnym.
W: Dudek, B. (red.) Społeczne, psychologiczne i zdrowotne skutki pracoholizmu. (97-109). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. - Dudek, B. (red.) (2011). Społeczne, psychologiczne i zdrowotne skutki pracoholizmu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
- Ford, M.T., Heinen, B.A., Langkamer, K.L. (2007). Work and Family Satisfaction and Conflict: A Meta-Analysis of Cross-Domain Relations. Journal of Applied Psychology, Vol. 92, No. 1, 57-80.
- Golińska, L. (2008). Pracoholizm. Uzależnienie czy pasja. Warszawa: Wydawnictwo Difin
- Golińska, L. (2011). Pracoholizm, stres a zdrowie. W: B. Dudek (red.) Społeczne, psychologiczne i zdrowotne skutki pracoholizmu. (47-70). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
- Plopa, M. (2005). Psychologia rodziny. Teoria i badania. Elbląg: Wydawnictwo Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej.
- Rembowski, J. (1986). Rodzina w świetle psychologii. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne. - Robinson B.E., Flowers C., Carroll J. (2001). Work Stress and Marriage: A theoretical model examining the relationship between workaholism and marital cohesion. International Journal of Stress Management, 8, 165?175.
- Rostowska, T. (2009). Małżeństwo, rodzina, praca a jakość życia. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
- Rostowska, T., Peplińska, A. (2010). Psychospołeczne aspekty życia rodzinnego. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
- Taris, T.W., Schaufeli, W.B., Verhoeven, L.C. (2005). Workaholism in the Netherlands: Measurement and Implications for Job Strain and Work-Nonwork Conflict. Applied Psychology: An International Review, 54, 37-60.
- Ziemska, M. (1979). Rodzina a osobowość. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Opublikowano: 2018-06-12
Zobacz komentarze do tego artykułu
Pracoholizm a jakość życia rodzinnego
Autor: fatum Data: 2018-07-06, 23:14:10 OdpowiedzPracoholik bardzo mało okazuje drugiej stronie (partnerowi,małżonkowi)pozytywnych uczuć.Zaniedbuje żonę/partnerkę,bo jego praca jest dla niego wszystkim/priorytetem.Niestety taki pracoholik jest uznawany społecznie jako wzór do naśladowania.Pracoholik nieustannie podnosi sobie poprzeczki w wydajnośc... Czytaj dalej