Artykuł

Katarzyna Czerwonka

Katarzyna Czerwonka

Czym jest samoocena?


Samoocena jest to "ewaluacja pojęcia Ja, czyli uogólniona, względnie trwała ocena siebie jako osoby" (Strelau, 2000, s. 573). Jako elementy składowe zawiera w sobie ocenę własnej atrakcyjności fizycznej, umiejętności interpersonalnych, poczucia humoru, czy też różnych, innych umiejętności np. tańca, itp. Pojęcie samooceny bywa często mylnie nazywane poczuciem własnej wartości. Są to jednak dwa różne obszary.

Twórcy teorii socjometru: Baumeister i Leary (2000) zakładali, iż poprzez samoocenę rozumiemy wskaźnik naszego statusu w społeczeństwie. W przypadku odrzucenia, wykluczenia przez otoczenie ludzie doświadczają spadku samooceny, pojawiają się negatywne myśli na własny temat. W takim przypadku osoby wykluczone starają się jak najszybciej uzyskać bezpieczny poziom relacji i akceptacji ze strony innych ludzi, by uzyskać pozytywny obraz swojej osoby. Satysfakcjonujące relacje z innymi osobami są warunkiem występowania pozytywnej oceny siebie.

Ważne miejsce w rozumieniu samooceny zajmuje teoria autoregulacji Higginsa (1987). Autor wskazuje na istnienie rozbieżności w systemie "Ja" - między idealną, a realną koncepcją siebie oraz między realną, a powinnościową koncepcją własnej osoby. Poprzez "ja idealne" rozumiemy pożądany obraz własnej osoby, konstruowany na podstawie własnych pragnień, bądź oczekiwań osób znaczących. "Ja" powinnościowe to zbiór oczekiwań wobec siebie, jak również wymagań jakie stawia społeczeństwo. Poprzez "ja realne" rozumiemy człowieka takiego, jaki rzeczywiście jest. Występowanie rozbieżności pomiędzy tymi koncepcjami powoduje różne uczucia, różne działania jednostki. "Wspólnym mianownikiem obydwu rodzajów rozbieżności jest podobny kierunek motywacji: zmniejszyć rozbieżności w systemie Ja" (Oleś, 2008, s. 245). W wyniku zmniejszenia rozbieżności jednostka doznaje wielu przyjemnych uczuć min. radości, satysfakcji dzięki wygaszeniu konfliktu między "ja realnym" a "ja idealnym". Uczucie ulgi występuje, gdy dojdzie do zgodności między "ja powinnościowym", a "ja realnym". Można uznać, że działanie w kierunku zmniejszenia rozbieżności w widzeniu siebie jest działaniem na rzecz przywrócenia pozytywnej samooceny.

Rosenberg (1965) wyróżnia dwa wymiary samooceny: wysoką (pozytywna postawa wobec siebie) i niską samoocenę (negatywna postawa wobec siebie). Poprzez wysoką samoocenę rozumiemy przekonanie jednostki o tym, że jest dobrym i wartościowym człowiekiem, poprzez niską - myślenie o sobie w negatywnych kategoriach, odczuwanie niezadowolenia z siebie i własnych osiągnięć. Na tej podstawie powstał min. stworzony przez Rosenberga kwestionariusz samooceny (SES), który bywa wykorzystywany do oceny poziomu samooceny.

Inna definicja samooceny zakłada, iż jest to "postawa wobec samego siebie, zwłaszcza wobec własnych możliwości oraz innych cech wartościowych społecznie" (Szewczuk, 1985, s. 275). Ważne w tej definicji jest zaznaczenie, iż człowiek liczy się z tym, jaki może być odbiór jego osoby przez społeczeństwo ze wzglądu na cenione w społeczeństwie wartości. Uważa się, że jeśli jednostka posiada cechy pożądane przez innych, ma lepszą samoocenę.

W koncepcji Carr (2009) "samoocena leży u podstaw poczucia wartości i własnej skuteczności" (Carr, 2009, s. 269). Teoria ta silnie związana jest z tzw. nurtem psychologii pozytywnej.

Podsumowując, samoocenę możemy rozumieć jako obraz własnej osoby, który zależy od wielu czynników, tego jak widzimy sami siebie oraz tego, jak oceniają nas inni, ważni dla nas ludzie. Samoocena dotyczy zarówno cech fizycznych, jak i cech psychicznych, np. umiejętności poznawczych.

Pojęcie samooceny jest ważne dla wielu sfer: rodzinnej, zawodowej, społecznej czy poznawczej. Leży w kręgu zainteresowań psychologii pozytywnej, psychologii rozwoju (ukazanie jak w miarę wieku rozwija się samoocena), czy też psychologii pracy i organizacji, gdzie wysoka samoocena bywa korelatem ewentualnych sukcesów i twórczych działań w miejscu pracy.

Podstawowym zagadnieniem, które należy poruszyć w obszarze rozumienia samooceny jest jej podział na:
  • samoocenę pozytywną (wysoką)

  • samoocenę negatywną (niską).

Wysoka samoocena pozwala utrzymać dobre samopoczucie, wysoką jakość życia, przeświadczenie o własnych zasobach, które są skuteczne w radzeniu sobie z trudnościami codziennego życia. Posiadanie wysokiej samooceny jest źródłem pozytywnych emocji, odczuć odnośnie własnej osoby, ale także wpływa na widzenie świata jako przyjaznego i niezagrażającego.

Przy negatywnej samoocenie człowiek zakłada, że nie jest w stanie poradzić sobie z trudnościami, które go spotykają. Ma negatywny obraz własnej osoby. Poczucie, że jest się gorszym od innych, mającym niskie umiejętności, a nawet - bezwartościowym. Negatywna samoocena powoduje, że człowiek doświadcza wielu negatywnych emocji odnośnie własnej osoby, postrzega innych ludzi jako zagrożenie i źródło nieprzyjemnych uczuć. Świat jawi się jako wrogi i nieprzyjazny.

Wysoka samoocena pozwala również radzić sobie z lękiem przed śmiercią. Teoria opanowania trwogi (Solomon, Greenberg i Pyszczynski, 1997), zakłada, że samoocena pozwala nam zapewnić sobie nieśmiertelność symboliczną, poprzez pozwolenie "człowiekowi czuć się wartościowym elementem kultury lub jej części "(Strelau, 2000, s.580).

Osoby o wysokiej samoocenie cieszą się lepszą jakością życia, rzadziej chorują na schorzenia psychosomatyczne, mają wyższy poziom satysfakcji z własnego życia. Wysoki poziom samooceny jest również predyktorem min. sukcesu szkolnego. Osoby o wysokiej samoocenie są w stanie podejmować się trudnych zadań, jak również być elastyczne w ich rozwiązywaniu, ogólnej koncentracji na nich (Baumeister, Smart i Boden, 1996; Baumeister i in., 2003). Wysoka samoocena dodatnio koreluje z satysfakcją i zadowoleniem życiowym (Diener i Diener, 1995).

Osoby o niskiej samoocenie często doświadczają zaburzeń depresyjnych (Rosenberg 1965) czy lękowych, mają niską wiarę we własne możliwości oraz wrogo postrzegają świat i innych ludzi. Niska samoocena zwiększa ludzką podatność na zranienie, jak również ma wpływ na gorsze radzenie sobie z trudnościami życiowymi (Dzwonkowska i in., 2008). Osoby, które reprezentują niski poziom samooceny są mniej ekstrawertyczne (Halamandaris i Power, 1997) oraz optymistyczne (Lucas i Diener i in., 1996) niż osoby o wysokim poziomie samooceny.

Pojęcie samooceny ujmuje się w 2 kategoriach postrzegania własnej osoby: jako podmiotu lub czynnika sprawczego (Robins i inni, 1999). Tak rozumiana samoocena zakłada postrzeganie "ja", jako organizmu, który potrafi się uczyć, posiada motywację do osiągania założonych celów, mechanizmy obronne i strategie radzenia sobie itp. Jest to pozytywne podejście do samooceny, postrzeganie jednostki jako twórcy, kogoś z zasobami, jednostkę, która chce się kształcić i rozwijać. Widzenie siebie jako obiektu jest podstawą w psychologii społecznej, behawioralnej, narracyjnej, psychoanalitycznej oraz poznawczej. Rozumienie "ja" jako czynnika sprawczego jest typowe dla teorii ewolucjonistycznych, gdzie człowiek na zdolność do uczenia się, postrzegania własnego otoczenia oraz przystosowania się do niego.

Inna teoria zakłada, iż "wysokie poczucie własnej wartości oraz silne przekonanie o własnej skuteczności pociągające za sobą obraz siebie jako obiektu składają się na osobistą siłę i sprężystość" (Carr, 2009, s.226). W tym rozumieniu samoocena składa się z dwóch składowych:
  • poczucia własnej wartości;
  • poczucia własnej skuteczności.

Poprzez poczucie własnej wartości rozumiemy "poczucie pewności siebie, które wypływa ze stosunku naszych rzeczywistych sukcesów do naszych aspiracji" (James, 1890). Pomimo, że jest to jedna z najstarszych definicji poczucia wartości, trafnie oddaje samo zagadnienie.

Człowiek wykształca poczucie własnej wartości od najmłodszych lat, na bazie kontaktów z rodzicami, rówieśnikami, środowiskiem szkolnym, czy w późniejszych etapach - środowiskiem zawodowym. Ważne jest również to, jak ludzie przetwarzają informacje na własny temat, tak by, nie naruszyć tej składowej samooceny. Stosują różne zabiegi min. autowaloryzację w celu utrzymania dobrego wizerunku siebie, dotychczasowego myślenia o własnej osobie, czy utrzymania wizerunku siebie w oczach innych osób. Osoby z wysokim poczuciem własnej wartości mają wewnętrznie umiejscowione poczucie kontroli, lepiej radzą sobie ze stresem i krytyką oraz posiadają osobiste poczucie autonomii. Natomiast osoby o niskim poczuciu własnej wartości częściej nadużywają substancji psychoaktywnych, mają trudność w relacjach interpersonalnym, częściej też popełniają samobójstwa. Częściej mają problem z odrzuceniem negatywnych informacji na własny temat.

Bandura (1997), twórca teorii własnej skuteczności, poprzez pojęcie skuteczności rozumie własne przekonania na temat wykonywania, organizowania różnych zadań w jakieś dziedzinie, by osiągać założone cele własne. Ważne znaczenie ma tu wiara we własne powodzenie, pozwala ona na większe poczucie osiągnięcia zamierzonego celu. Źródłami własnej skuteczności są doświadczenia obserwacyjne (np. radzę sobie lepiej niż inni), poczucie panowania nad sytuacją, perswazji społecznej, czy też stany emocjonalne i fizyczne (osoby w dobrej kondycji psychofizycznej mają większe przekonanie o własnej skuteczności).

"Przekonania o własnej skuteczności poprawiają funkcjonowanie układu odpornościowego (...), prowadzą do większej odporności w obliczu stresu oraz lepszego przystosowania psychologicznego i społecznego" (Carr, 2009, s. 235).

Jak pokazuje literatura przedmiotu, istnieje wiele wyjaśnień, definicji samooceny, jest to pojęcie, które wciąż jest rozszerzane o różne obszary rozumienia, znajduje wiele zastosowań zarówno w badaniach psychologicznych, jak i praktyce osób świadczących szeroko rozumianą pomoc psychologiczną. Pozytywna samoocena jest podstawową ludzkiego rozwoju i jego funkcjonowania w ważnych sferach życiowych: relacji międzyludzkich czy też pracy. Dlatego wciąż warto zajmować się doskonaleniem narzędzi, które wpływają na poziom samooceny i przyczyniają się do ogólnie rozumianego dobrostanu jednostki i społeczeństwa.


    Autorka jest psychologiem, pedagogiem oraz terapeutą. Prowadzi terapię indywidualną oraz grupową dla osób uzależnionych, współuzależnionych oraz osób z syndromem DDA. Prowadzi warsztaty z zakresu: samooceny, kobiecości, radzenia sobie ze stresem itp. Pracuje w poradni w Warszawie. Interesuje się psychologią pozytywną i międzykulturową.


Bibliografia


  • Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The Exercise of Control. New York: Freeman.
    Baumeister, R.F., Campbell, J.D., Krueger, J.I., & Vohs, K.E. (2003). Does high self-esteem cause better performance, interpersonalsuccess, happiness, or healthier lifestyles? Psychological Science in the Public Interest,4(1).
  • Baumeister, R.F., Leary, M.R. (2000). The nature and function of self-esteem: Sociometer theory. Advances in experimental social psychology. vol. 32, 1-62.
  • Baumeister, R.F., Smart, L., & Boden, J.M. (1996). Relation of threat-ened egotism to violence and aggression: The dark side of highself-esteem. Psychological Review,103, 5-33.
  • Carr, A.(2009). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu i ludzkich siłach. Poznań: Zysk i S-ka.
  • Diener, E., Diener, M. (1995). Cross-cultural correlates of life satisfaction and self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology, Vol 68(4), 653-663.
  • Dzwonkowska I., Lachowicz-Tabaczek K., Łaguna M. (2008). Samoocena i jej pomiar. Polska adaptacja skali SES M. Rosenberga. Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych: Warszawa.
  • Glindemann, K.E., Geller, E.S., Fortney, J.N. (1999). Self-esteem and alcohol consumption: A study of college drinking behavior in a naturalistic setting. Journal of Alcohol and Drug Education, Vol 45(1), 60-71.
  • Greenberg,J., i Pyszczynski,T., Solomon, S.(1997). Terror Management Theory and Self-Esteem: Evidence That Increased Self-Esteem Reduces Mortality Salience Effects . Journal of Personality and Social Psychology Vol. 72, No. 1, 24-36.
  • Halamandaris, K. F., Power,K. G. (1997). Individual differences, dysfunctional attitudes, and social support: A study of the psychosocial adjustment to university life of home students. Personality and Individual Differences, Vol 22, 93-104.
  • Higgins, E. T. (1987). Self-discrepancy: A theory relating self and affect. Psychological Review, Vol 94(3), 319-340.
  • Lindenmeyer, J.(2007). Ile możesz wypić? O nałogach i ich leczeniu. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne .
  • Oleś, P.K. (2008).Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
  • Lucas, R.E., Diener, E., Suh E. (1996) Discriminant validity of well-being measures. Journal of Personality and Social Psychology, Vol 71(3), 616-628.
  • Robins R., Norem J., Cheek J. (1999).Naturalising the self, w: L. Pervin, O. John (red), Handbook of Personality:Theory and Research. New York: Guilford.
  • Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton: Princeton University Press.
  • Szewczuk, W.(1985). Słownik psychologiczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  • Strelau, J. (red.)(2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom I. Gdańsk: GWP.
  • Strelau, J. (red.)(2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom II. Gdańsk: GWP.
    Walitzer, K.S., Sher, K.J. (1996). A Prospective Study of Self-Esteem and Alcohol Use Disorders in Early Adulthood: Evidence for Gender Differences. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, Vol 20 (6), 1118-1124
  • Woronowicz, B.T.(2009). Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. Warszawa: Parpamedia.
  • Zimmerman, M.A., Copeland, L.A., Shope, J.T., Dielman T.E. (1997). A Longitudinal Study of Self-Esteem: Implications for Adolescent Development. Journal of Youth and Adolescence, Vol. 26 (2), 117-141.



Opublikowano: 2014-10-05



Oceń artykuł:


Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu