Artykuł

Michał Tracz

Michał Tracz

Znaczenie obecności ojca i jego wpływ na całościowy rozwój syna


    Każdy ojciec jest swego rodzaju stwórcą. Dlatego spoczywa na nim ciężar, ale również zaszczyt rodzenia i pielęgnowania w swoich dzieciach pragnienia życia, miłości, szczęścia.
    (Risé 2006, s. 20)

Wstęp


Podstawową potrzebą każdego dziecka, co podkreśla Konwencja o Prawach Dziecka, jest wychowanie się w rodzinie: "Dziecko dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia" (Konwencja o Prawach Dziecka, s.1). Dokument ten mówi, iż oboje rodzice, a więc matka i ojciec, ponoszą odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Co więcej, Lewis i Lamb (2003) podkreślają, iż konieczne jest zwrócenie uwagi na jedyny w swoim rodzaju i niepowtarzalny wkład ojców w rozwój ich dzieci. Podobne zdanie formułuje Witczak (1987, s. 16): "obecność ojca w procesie wychowania jest nie tylko ważna i konieczna, ale niemożliwa do zastąpienia. Ojciec bowiem dostarcza dziecku tych bodźców i wzorów w jego rozwoju społecznym i moralnym, których matka nie może zupełnie lub w tak szerokim zakresie mu ofiarować".

Ojciec zapewnia dziecku zarówno kapitał ekonomiczny, jak i społeczny, który wpływa na poczucie własnej wartości, relacje z rówieśnikami, funkcjonowanie w szkole, osiągnięcia akademickie, rozwój kariery oraz satysfakcję w małżeństwie (Amato, 1998; za: Krampe i Newton, 2006). Relacja z ojcem wywiera znaczący wpływ na późniejszy rozwój psychospołeczny młodego człowieka (Lamb i Lewis, 2004). Ginsberg (1995) podkreśla, iż ojciec bardzo silnie oddziałuje na to, jak jego syn będzie postrzegał siebie jako osobę (mężczyznę), w jaki sposób będzie funkcjonował w relacjach z innymi, jak będzie doświadczał intymności oraz w jaki sposób będzie doświadczał swojej męskości.

Wpływ ojca na rozwój emocjonalny syna


Badania psychologiczno-socjologiczne okresu dzieciństwa i dojrzewania, dane obiektywne oraz obserwacje wykazują, że stosunek uczuciowy do ojca, a także jakość kontaktów z nim silnie determinuje rozwój emocjonalny syna (Šipowa 1984). Udana identyfikacja z ojcem wzmacnia osobowość syna, zapewnia mu wewnętrzną równowagę i harmonię procesów psychicznych, co wyraża się na zewnątrz w opanowaniu i zrównoważeniu emocjonalnym (Wolicki, 1983a). I odwrotnie, wielu autorów wskazuje, iż słaba identyfikacja z ojcem (postrzeganie siebie jako mało podobnego do ojca) związana jest u dziecka z większym lękiem i nieprzystosowaniem psychicznym (Cava i Raush, 1952; Sopchak, 1955; za: Brook i wsp., 1984; Gray, 1959; Mussen, 1961; Payne i Mussen, 1956; za: Mussen, 1962) oraz mniejszą siłą ego (David, 1968; za: Brook i wsp., 1984). Dzieci wychowane w środowisku o niewystarczającej więzi społeczno-emocjonalnej wykazują znacznie mniejszą tolerancję na frustrację i przejawiają mniejszą odporność psychiczną oraz przeżywają większy lęk (Baran, 1981). Ogólnie można stwierdzić, że brak ojca, już od wczesnego okresu życia, związany jest z większą podatnością na różne problemy psychiczne (Blanchard i Biller 1971, Holman 1953, za: Biller 1971).

Możliwość obserwowania ojca w sytuacjach trudnych, sposobu, w jaki sobie z nimi radzi, jest bardzo ważne w procesie dojrzewania, nabierania kompetencji i umiejętności radzenia sobie z problemami (Biller, 1971). Badanie 642 adolescentów (18-26 lat) pokazało, że zaangażowanie ojca związane jest z większym wewnętrznym poczuciem kontroli (Taris i Bok 1996; za: Williams i Radin 1999). Jego obecność, zainteresowanie synem oraz stałe uczestnictwo w wychowaniu wpływa na rozwój pewności siebie i poczucia własnej wartości dziecka (Coppersmith 1967; Rosenberg 1965; za: Biller,1971; Šipowa, 1984). Przy silnej więzi emocjonalnej z ojcem samoocena dzieci jest wyższa, bardziej spójna, częściej adekwatna niż u dzieci o niezaspokojonej potrzebie więzi (Baran 1981).

Wpływ ojca na kształtowanie się tożsamości płciowej syna i dojrzałość seksualną



Wpływ ojca na ukształtowanie się męskiej roli płciowej, tożsamości seksualnej i ogólnie pojętą dojrzałość seksualną jest jednym z ważniejszych efektów wychowawczych roli ojca. Procesem, który to umożliwia, jest identyfikacja syna ze swoim ojcem. Już od pierwszego roku życia chłopiec zaczyna postrzegać siebie jako mężczyznę, a zatem kogoś bardziej podobnego do ojca niż do swojej matki (Biler 1971). Kagan (1958b, za: Biller 1971) podkreśla, jak ważne jest to spostrzeganie podobieństwa do rodzica tej samej płci, gdyż daje chłopcu motywację i wzmocnienie do naśladowania oraz coraz większego upodabniania się do ojca. Prowadzi to do umacniania się w chłopcu obrazu siebie jako mężczyzny. Ważnym czynnikiem w rozwoju męskiej tożsamości płciowej jest w pierwszej kolejności dostępność ojca (Biller 1971), zarówno fizyczna jak i psychiczna (emocjonalna). Stopień męskości chłopca i związanych z nią zachowań jest pozytywnie skorelowany ze stopniem, w jakim ojciec jest dostępny i zachowuje się w męski sposób (podejmowanie decyzji, zdecydowanie, kompetencje itd.) podczas interakcji w rodzinie i poza nią (Biller 1971). Hetherington (1965; za: Pospiszyl 2007) zbadała wpływ pozycji ojca w rodzinie (zoperacjonalizowany jako liczba podejmowanych decyzji) na stopień utożsamienia się chłopców w wieku przedszkolnym z rolą mężczyzny (stopień przyjęcia przez niego cech męskich). Autorka zauważyła, iż jest on zdecydowanie wyższy w rodzinach, w których ojciec pełni rolę głowy rodziny. Ponadto, liczne badania wykazują, iż ojciec, który chce efektywnie wpływać na kształtowanie się u swojego syna cech adekwatnych do posiadanej płci oprócz cech typowo męskich powinien przejawiać również postawę czułości i opiekuńczości wobec dziecka (Sears, 1953). Bliska więź syna z ojcem zwiększa jego poczucie bycia mężczyzną (Ginsberg, 1995).

Wczesny brak ojca - ciepłej relacji z dorosłym mężczyzną (szczególnie w czasie, gdy zaczyna rozwijać się u chłopca zainteresowanie płcią i sprawami seksualnymi) może mieć głęboki wpływ na kształtowanie się jego męskiej roli płciowej oraz ogólny rozwój społeczny (Biller 1971). Hetherington (1966; za: Biller 1971) wykazała, że chłopcy w wieku 9-12 lat, którzy wychowywali się bez ojca prezentują zachowania mniej typowe dla męskiej roli płciowej, są bardziej zależni od swoich rówieśników, mniej agresywni oraz angażują się w mniejszą ilość gier (sportów) kontaktowych. Brak ojca lub jego szeroko pojęta niedostępność nie wyklucza możliwości istnienia innych osób, które mogą - w pewnym stopniu - zaspokoić potrzebę kontaktu z mężczyzną, a także od których młody chłopiec może czerpać wzory męskich zachowań. Rolę tę może przejąć starszy brat, wujek, dziadek, nauczyciel lub sąsiad... Może to być nawet, choć w ograniczonym stopniu, gwiazda telewizyjna, piosenkarz, aktor, sportowiec, a nawet fikcyjny bohater filmowy. Wszyscy oni mogą pełnić rolę zastępczego ojca (Biller 1971). Niektórzy badacze twierdzą, że kształtowanie się męskiej roli zależy od generalnej sumy kontaktów chłopca z dorosłymi mężczyznami (Nash 1965; Steimel 1960; za: Biller 1971).

Brak więzi z ojcem oraz silna identyfikacja z matką, zdaniem niektórych autorów (West 1967; za: Biller 1971; Cohen 2002; Seutter i Rovers 2004; Aardweg 2007; Nicolosi 2009, 2011), mogą stanowić jedną z przyczyn kształtowania się u chłopców tożsamości homoseksualnej. "Homoseksualna potrzeba miłości to przede wszystkim poszukiwanie rodzica (...). Tym, czego osoba homoseksualna szuka, jest wypełnienie normalnych potrzeb przywiązania, które (...) nie zostały zaspokojone w procesie wzrastania" (Moberly 1983; za: Cohen 2002, s. 56). Badania Tworskiej (1970; za: Wolicki 1983c) potwierdzają hipotezę zaburzonych relacji ojciec - syn. Ojcowie pacjentów homoseksualnych wykazywali wrogość w stosunku do swoich synów, mieli tendencję do poniżania, izolowania się oraz odrzucania ich. Natomiast główną postawą synów w stosunku do ojców był lęk i nienawiść. Do podobnych wniosków dochodzi Bieber (1976, s. 163), który po zbadaniu ponad 850 osób homoseksualnych, stwierdza, że w ani jednym przypadku nie można było określić ojca jako kochającego. Najczęściej byli oni opisywani jako oddaleni, otwarcie wrodzy lub całkowicie nieobecni ("never tere"). Nicolosi (2011, s. 94) charakteryzując postawę tych ojców pisze o "porażce w zaangażowaniu". Wielu autorów (Bieber 1976; Aardweg 2007; Cohen 2002; Nicolosi 2009; 2011) podkreśla, że choć zaburzona relacja z ojcem jest kluczowym elementem w rozwoju tożsamości homoseksualnej, to owa zależność nie jest taka prosta, gdyż istnieje jeszcze wiele innych współwystępujących czynników - obok kombinacji postaw obojga rodziców, znajdują się relacje z rodzeństwem, jak również predyspozycje biologiczne, temperamentalne, społeczne (relacje z rówieśnikami) i kulturowe.

Nieprawidłowe relacje z ojcem mogą przyczynić się do powstania szeregu zaburzeń seksualnych. Pospiszyl (2007, s. 127-128) podkreśla, iż: "brak ojca lub innego mężczyzny albo niewłaściwe sprawowanie przezeń roli rodzicielskiej wywołać może bardzo głębokie i często nieodwracalne zaburzenia jednej z podstawowych sfer zachowania się człowieka, a mianowicie tej, która dotyczy zachowania związanego z płcią". Zaburzone relacje w rodzinie, brak miłości i akceptacji może prowadzić do powstania pewnego typu narcyzmu, sprawiając że chłopiec, później dorosły mężczyzna, będzie niezdolny do nawiązywania głębokich relacji z innymi osobami. Poczucie izolacji może prowadzić do uzależnienia od masturbacji, która stanowi namiastkę autentycznej relacji z drugim człowiekiem. Ponadto brak identyfikacji z ojcem i niepewność w męskiej roli może prowadzić do znacznego lęku w stosunku do kobiet i życia seksualnego (Wolicki, 1983c) oraz być źródłem różnych dysfunkcji seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji, przedwczesny wytrysk lub zaburzenia orgazmu (Mellan 1968; za: Šipowa 1984).

Wpływ ojca na rozwój intelektualny syna


Ojcowie mają znaczący wpływ na rozwój poznawczy swoich dzieci, szczególnie synów (Cooksey i Fondell 1996; Downey 1994; Gottfried, Gottfried i Bathurst 1988; Hoffman 1989; Radin, 1982; za: Williams i Radin 1999). Badania pokazują, że już niemowlęta, których ojcowie byli bardziej zaangażowani w opiekę nad nimi, wykazywały wyższy poziom inteligencji niż dzieci, których ojcowie w mniejszym stopniu uczestniczyli w opiece nad nimi, a rezultaty te utrzymywały się nawet wtedy, gdy wzięto pod uwagę różnice socjoekonomiczne (Yogman, Kindlon i Earls 1995; za: Lamb i Lewis 2004). Do podobnych wniosków dochodzi Rump (2002; za: Appl, Brown, Stone 2008) stwierdzając, że dzieci, których ojcowie są bardziej zaangażowani, mają wyższy niż średni iloraz inteligencji.

Istnieją wyraźne dowody, iż ojcowie mogą wywierać pozytywny wpływ na osiągnięcia naukowe swoich dzieci (Chen, Liu i Li 2000; za: Lamb i Lewis 2004). Baran (1981), na podstawie badań porównawczych dzieci wychowanych w domach dziecka i rodzinach, wysuwa wniosek, iż stopień zaspokojenia więzi społeczno-emocjonalnej stanowi czynnik wpływający na poziom osiąganych ocen szkolnych - dzieci mające zaspokojoną potrzebę więzi otrzymują wyższe oceny w szkole. Gross i Allen (1969; za: Pospiszyl 2007) przedstawiają wyniki badań studentów college'u, w których porównano ich wyniki szkolne oraz obraz rodziców, jaki zachował się w ich pamięci. Chłopcy uzyskujący dobre i bardzo dobre wyniki na studiach określali swoich ojców jako bardziej przyjacielskich, mniej skłonnych do kontroli i głównie akceptujących, podczas gdy studenci mający trudności w nauce uważali ojców za bardziej surowych i ingerujących w ich sprawy.

Kolejne badania (Blanchard i Biller 1971; za: Biller, 1971) udowadniają, że chłopcy z rodzin, w których ojciec był dla nich w dużym stopniu obecny (ponad 2 godziny dziennie), są bardziej skłonni aktualizować swój potencjał intelektualny, niż chłopcy z rodzin, w których ojciec jest całkowicie lub stosunkowo niedostępny. Badania Barana (1981) pokazały, że dzieci, które doświadczyły silnej więzi emocjonalnej z rodzicem, wykazują większą samoocenę. Ta zaś rzutuje na poziom aspiracji aktualistycznych i perspektywicznych, który jest wyższy i bardziej adekwatny (Baran, 1981). Inni badacze wskazują, że mężczyźni, których ojcowie uczestniczyli w ich wychowaniu, posiadają większą potrzebę osiągnięć i osiągają większy sukces zawodowy (McClelland 1961; Terman i Oden 1947; Veroff i wsp. 1960; za: Biller, 1971). Turner (1970; za: Pospiszyl 2007) stwierdza, że synowie, którzy zachęcani byli przez ojców do większej samodzielności, w większym stopniu rozwijają motywację osiągnięć.

Ojciec może być cennym przykładem mężczyzny, który z powodzeniem funkcjonuje w środowisku społecznym, zawodowym, radząc sobie w trudnych sytuacjach i z powodzeniem rozwiązując problemy. Częsty kontakt z ojcem, który czerpie satysfakcję ze swojej pracy, czynności intelektualnych i różnych zainteresowań może mieć duży wpływ na rozwój poznawczy dziecka. Ma ono bowiem szansę obserwowania swojego ojca i naśladowania jego postaw. Kluczem w stymulowaniu osiągnięć chłopca w nauce i jego rozwoju intelektualnego wydaje się być pozytywna relacja ojciec - syn Posiadanie inteligentnego i odnoszącego sukcesy ojca może niewiele znaczyć, gdy ich relacja będzie miała negatywny charakter (np. jeśli ojciec jest na ogół krytyczny i niezadowolony).

Do ważnych wniosków doszedł jednak Albert (1969; za: Biller, 1971), który stwierdził, że brak ojca wcale nie musi prowadzić do gorszego funkcjonowania intelektualnego. Odkrył on wysoki wskaźnik utraty ojców w dzieciństwie wśród wielu geniuszy i wysnuł przypuszczenie, że wczesna utrata rodzica umożliwia uzdolnionemu dziecku bardziej swobodnie badać swoje środowisko i rozwijać bardziej oryginalne i twórcze typy zachowań. Należy wiec podkreślić, iż obecność lub brak ojca jest tylko jednym z wielu czynników, które mogą kształtować zdolności intelektualne syna. Do innych, równie ważnych, należą przede wszystkim wpływ matki i grupy rówieśniczej oraz innych czynników środowiskowych, status ekonomiczny rodziny, itd.

Wpływ ojca na rozwój postaw moralnych syna


Prawidłowa identyfikacja chłopca z ojcem pociąga za sobą internalizację systemu wartości i norm moralnych, co przyczynia się do formowania jego sumienia (Whiting 1959; za: Biller 1971; Hollman 1971). Brak tej internalizacji prowadzi bardzo często do poważnych kolizji z normami społecznymi i zachowań przestępczych (Wolicki 1983a). Badania Hoffmana (1971; za: Biller 1971) pokazały, iż chłopcy, którzy wychowywali się bez ojca, otrzymywali niższe wyniki w różnych skalach moralności: wewnętrznego osądu moralnego (internal moral judgement), poczucia winy wobec naruszenia zasad (guilt following transgressions), uznania swojej winy (acceptance of blade), wartości moralnych (moral values), dostosowania się do zasad (rule-conformity). Silna identyfikacja z ojcem pociągała za sobą właściwy rozwój wewnętrznego osądu moralnego (sumienia), wartości moralnych i uległości wobec zasad.

Jaka powinna być jednak strategia wychowawcza ojca w celu odpowiedniego ukształtowania postaw moralnych syna? Stosowanie przez ojca siły, surowych kar i wymaganie bezwzględnego posłuszeństwa może powodować jedynie powierzchowne przyswojenie norm moralnych, co przejawia się brakiem poczucia winy w wypadku ich naruszenia (Hoffman 1971b; za: Pospiszyl 2007). Poczucie winy okazuje się być najwłaściwiej ukształtowane u chłopców z rodzin, w których ojciec dominował we wpajaniu dyscypliny, jednak czynił to w sposób adekwatny, wyrozumiały i uczuciowy (Moulton Burnstein i Libertyn, 1966; za: Pospiszyl 2007). Najbardziej odpowiednie wydaje się więc, gdy ojciec stara się być "figurą łagodnej dyscypliny" (Diamond 1994; za: Schon 2002, s. 62). Taka postawa charakteryzuje połączeniem siły i stanowczości z łagodnością i wyrozumiałością. Niektóre badania wskazują, iż chłopcy, którzy byli dyscyplinowani przez ojców w sposób adekwatny do czynów i konsekwentny, byli mniej skłonni do popełniania czynów przestępczych nawet wtedy, gdy byli członkami gangów (Glueck i Glueck 1950; Stanfield 1966; za: Biller 1971).

Obecność i aktywne uczestnictwo ojca w wychowaniu, a także doświadczenie przez syna interakcji z rodzicem, spełnia ważną funkcję w nabyciu umiejętności radzenia sobie z silnymi emocjami, powstrzymywania się od natychmiastowego zaspokojenia potrzeb oraz hamowania agresji. Chłopcy wychowujący się bez ojca, zgodnie z badaniami Hoffmana (1971; za: Biller 1971), byli oceniani przez nauczycieli jako bardziej agresywni, co może wskazywać na trudności w panowaniu nad sobą. Również bardzo często chłopcy agresywni, trudni wychowawczo mieli ojców mało stanowczych, biernych i psychicznie słabych (Zaborowski 1969) albo wręcz przeciwnie, ponurych, niekomunikatywnych, odrzucających i wrogich (Andry 1962; Bandura i Walters 1959; za: Biller 1971). Herzog i Sudia (1970; za Biller 1971), odnosząc się do wielu dowodów wskazują na to, iż najistotniejszym czynnikiem, wpływającym na zachowania przestępcze nieletnich są: brak spójności w rodzinie oraz niedostateczny nadzór rodziców.

Generalnie, ojciec reprezentuje porządek społeczny, a jego przestrzeganie harmonogramów, reguł i zasad daje dziecku ważną lekcję funkcjonowania społecznego (Meerloo 1956; za: Biller 1971).

Wpływ ojca na rozwój społeczny syna


Już niemowlęta, które są bezpiecznie przywiązane do swoich ojców, okazują się bardziej towarzyskie w stosunku do obcych (Lamb i wsp. 1982; za: Lamb i Lewis 2004). Youngblade i Belsky (1992) dowodzą, że dzieci, które doświadczały pozytywnej interakcji ze swoimi ojcami w wieku 3 lat, lepiej radzą sobie z nawiązywaniem kontaktów ze swoimi rówieśnikami dwa lata później. Pozytywna więź syna z ojcem staje się dla chłopca podstawą do rozwijania satysfakcjonujących relacji z rówieśnikami (Biller 1971). Stopień zaspokojenia więzi emocjonalnej warunkuje pośrednio funkcjonowanie jednostki w rolach pełnionych przez nią w szerszych kręgach społecznych. Dzieci z bardziej zaspokojoną potrzebą więzi emocjonalnej są z reguły bardziej akceptowane przez rówieśników i mają lepszą pozycję społeczną w klasie, a także cieszą się większą sympatią nauczycieli (Baran 1981; Payne i Mussen 1956; za: Biller 1971). U chłopców, posiadanie męskiego ojca, pozytywna więź z nim, zachowanie typowe dla posiadanej roli płciowej i popularność wśród rówieśników są silnie skorelowane (Biller 1971).

Chłopcy w wieku przedszkolnym, którzy postrzegali swojego ojca jako ciepłego i opiekuńczego okazywali więcej życzliwości i byli bardziej wspaniałomyślni w stosunku do innych dzieci (Rutherford i Mussen 1968; za Biller 1971). Dzieci, których ojcowie mieli w większym stopniu pozytywny stosunek do innych ludzi (positive expressiveness), same wykazywały bardziej pozytywny stosunek do innych (Boyum i Parke 1995; za: Foster, Reese-Weber i Kahn 2007), w związku z czym były bardziej akceptowane przez rówieśników (Parke i wsp. 1992; za: Foster Reese-Weber i Kahn 2007).

Wiele cech (takich jak pewność siebie, asertywność etc.) oraz tak zwane ogólne kompetencje społeczne, są związane z ciepłą relacją ojca z synem (Hoffman 1961; za: Biller 1971). Z kolei wyższy stopień negatywnych uczuć okazywanych w stosunku do syna, może wiązać się z niższym poziomem kompetencji socjoemocjonalnych (socioemotional competence), tj. mniej efektywnym i adekwatnym działaniem w sytuacjach społecznych, kłopotami w interakcji z innymi ludźmi - wycofaniem, nieśmiałością - mniejszą ilością zachowań prospołecznych (pomaganiem, pożyczaniem, dzieleniem się z innymi), a także większą ilością zachowań agresywnych i destrukcyjnych (Isley i wsp. 1999; za: Foster, Reese-Weber i Kahn 2007).

Zaangażowanie ojców we wczesnym dzieciństwie może być dobrym predyktorem zadowolenia z życia małżeńskiego i umiejętności rodzicielskich (Franz, McClelland i Weinberger 1991; za Lamb i Lewis 2004). W badaniach Jacobsona i Rydera (1969; za: Biller 1971) mężowie, którzy we wczesnym okresie życia stracili swoich ojców (przed 12 rokiem życia), charakteryzowani byli jako niedojrzali i pozbawieni kompetencji interpersonalnych. Uczestniczyli w domu w większej ilości stereotypowo kobiecych zajęć oraz wykazywali mniejszą aktywność seksualną. Ich małżeństwa były mniej satysfakcjonujące oraz o stosunkowo mniejszej bliskości i intymności.

Zakończenie


Ojciec jest niezwykle znaczącą, lecz często pomijaną postacią, która odgrywa centralną rolę w rozwoju psychicznym i społecznym dziecka (Harris, Furstenberg i Marmer, 1998; Popenoe 1996; za: Ogletree, Jones i Coyl 2002; Parke i wsp. 2004). Ma on olbrzymią moc oddziaływania i kształtowania młodego człowieka. Przez swoją obecność bądź nieobecność, działanie lub jego brak, postawę miłości i akceptacji albo złości i odrzucenia, zawsze wpływa na swoje dziecko (Ginsberg 1995). Amerykański psychoanalityk Diamond (1991; za: Schon 2002, s. 23) twierdzi, że "ojcowie są zawsze psychicznie obecni - dotyczy to również dzieci pozbawionych ojców". Bowiem każdy człowiek posiada wewnętrzną reprezentację ojca, która jest modyfikowana przez doświadczenie bycia z rodzicem, wspomnienia, tęsknoty albo wyobrażenia na jego temat (Schon 2002). Faktem jest, że ojciec jest jedną z "najpotężniejszych istot" na ziemi - ma wielką władzę nad swoim synem, nawet długo po tym, kiedy ten dorośnie, wyprowadzi się z domu i założy własną rodzinę (Canfield 2007).

Niezmiernie istotne jest, aby każdy mężczyzna, przyszły ojciec, miał świadomość, iż w dużej mierze od jego postawy będą zależeć zasoby jego syna, z którymi ten ruszy w świat, a więc w pewnym sensie jego przyszłość. "Posiadanie mądrego ojca jest dla każdego dziecka bezcennym kapitałem na całe życie" (Obuchowska 1996, s. 56).


    Autor jest psychologiem, (absolwentem Uniwersytetu Gdańskiego) oraz Podyplomowego Studium Poradnictwa SPCh (Counsellingu), członkiem Stowarzyszenia Psychologów Chrześcijańskich.


Bibliografia


  • Appl, D.J., Brown, S., Stone, M. (2008). A Father?s Interactions with His Toddler: Personal and Professional Lessons for Early Childhood Educators. Early Childhood Education Journal, 36, 127-134.
  • Baran, B. (1981). Rola więzi społeczno-emocjonalnej w kształtowaniu osobowości dziecka (Studium porównawcze osobowości dzieci wychowanych w państwowych domach dziecka i rodzinach). Warszawa - Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  • Bieber, I. (1976). A Discussion of ?Homosexuality: The Ethical Challenge". Journal of Consulting and Clinical Psychology, 2, 163-166.
  • Biller, H.B. (1971). Father, Child and Sex Role. Paternal Determinants of Personality Development. Lexington: Heath Lexington Books.
    Brook, J.S., Whiteman, M., Gordon, A.S., Brook, D.W. (1984). Identification with paternal attributes and it?s relationship to the son?s personality and drug use. Developmental Psychology, 20, 6, 1111-1119.
  • Canfield, K. (2007). Serce ojca. Jak być dobrym ojcem. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
  • Cohen, R. (2002). Wyjść na prostą. Rozumienie i uzdrawianie homoseksualizmu.
    Kraków: WAM.
  • Foster, P.A., Reese-Weber, M., Kahn, J.H. (2007). Fathers? Parenting Hassles ad Coping: Associations with Emotional Expressivensess and their Sons? Socioemotional Competence. Infant and Child Development, 16, 277-293.
  • Ginsberg, B.G. (1995). Parent-Adolescent Relationship Program (PARD): Relationship enhancement therapy with adolescents and their families (fathers and sons). Psychotherapy, 35, 1, 108-112.
  • Hollman, L.M. (1971). Identyfication and Conscience Development. Child Development, 42, 1071-1081.
  • Konwencja o prawach dziecka. Dz. U. z 1991 r. nr 120, poz. 526.
  • Krampe, E.M., Newton, R.R. (2006). The Father Presence Questionnaire: A New Measure of the Subjective Experience of Being Fathered. Fathering, 4, 2, 159-190.
  • Lamb, M.E., Lewis, C. (2004). The Development and Significance of Father-Child Relationships in Two-Parent Families. W: M.E. Lamb (red.). The Role of the Father in Child Development. Hoboken: John Wiley & Sons, Inc., 273-306.
  • Lewis, C., Lamb, M.E. (2003). Father?s influence on children?s development: The evidence from two-parent families. European Journal of Psychology of Education, 18, 2, 211-228.
  • Mussen, P.H. (1962). Long-term consequences of masculinity of interests in adolescence. Journal of Consulting Psychology, 26, 5, 435-440.
  • Nicolosi, J. (2009). Terapia reparatywna męskiego homoseksualizmu: nowe podejście kliniczne. Warszawa: Fundacja im. Mikołaja Reja.
  • Nicolosi, J. (2011). Wstyd i utrata przywiązania. Praktyczne zastosowanie terapii reparatywnej. Bydgoszcz: Wydawnictwo Mateusza.
  • Obuchowska, I. (1996). Kochać i rozumieć ciąg dalszy. Poznań: Wydawnictwo "Media Rodzina".
  • Ogletree, M.D., Jones, R.M., Coyl, D.D. (2002). Fathers and Their Adolescent Sons: Pubertal Development and Paternal Involvement. Journal of Adolescent Research, 17, 418-424.
  • Parke, D.R., Dennis, J., Flyr, M.L., Morris, K.L., Killian, C., McDowell, D.J., Wild, M. (2004). Fathering and Children?s Peer Relationship. W: M.E. Lamb (red.). The Roleof the Father in Child Development. Hoboken: John Wiley & Sons, Inc., 307-340.
  • Pospiszyl, K. (2007). Ojciec a wychowanie dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie "Żak".
  • Risé, C. (2006). Ojciec. Niezgoda na nieobecność. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
  • Schon, L. (2002). Synowie i ojcowie. Tęsknota za nieobecnym ojcem. Gdańsk: GWP.
  • Sears, P. (1953). Child-rearing factors related to playing of sex roles. American Psychologist, 8, 431-435.
  • Seutter, R.A., Rovers, M. (2004). Emotionally absent fathers: furthering the understanding of homosexuality. Journal of Psychology and Theology, 32, 1, 43-49.
  • Šipowa, I. (1984). Wpływ sytuacji małżeńskiej rodziców, zwłaszcza postaw ojcowskich, na rozwój osobowości synów. Problemy Rodziny, 6, 39-42.
  • Van den Aardweg, G. (2007). Walka o normalność. Przewodnik do (auto)terapii homoseksualizmu. Warszawa: Fronda.
  • Williams, E., Radin, N. (1999). Effect of father participation in child rearing: Twenty-year follow-up. American Journal of Ortopsychiatry, 69, 328-336.
  • Witczak, J. (1987). Ojcostwo bez tajemnic. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
  • Wolicki, M. (1983a). Mechanizm identyfikacji w kontakcie ojca z dzieckiem. Problemy Rodziny, 1, 17-22.
  • Wolicki, M. (1983c). Ojciec a zaburzenia psychoseksualne u dziecka. Problemy Rodziny, 4, 38-42.
  • Youngblade, Y.M., Belsky, J. (1992). Parent-child antecedents of 5-year-olds' close friendships: A longitudinal analysis. Developmental Psychology, 28, 700-713.
  • Zaborowski, Z. (1969). O rodzinie: rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. Warszawa: Nasza Księgarnia.



Opublikowano: 2012-06-16



Oceń artykuł:


Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu