Reklamy
Artykuł
Izabela Pawłowska
Samowiedza jako element poczucia tożsamości
Samowiedza jest zasadniczym składnikiem osobowości. Teoria czy koncepcja własnej osoby jest to mniej lub bardziej uporządkowana wiedza o sobie, umieszczona na kontinuum od zbioru zupełnie nie ustrukturalizowanych, ewaluatywnych i deskryptywnych sądów, do spójnego systemu przekonań o samym sobie, stanowiącego w pełni zintegrowaną strukturę poznawczą.
Samowiedza jest rozumiana jako poznawcza reprezentacja Ja, jako zakodowana w pamięci wiedza jednostki, która treściowo odnosi się, samego siebie jako całości lub jakiegoś aspektu tej całości, w tym relacji jednostki ze światem. Można traktować samowiedzę jako układ czy nawet system autoschematów, tj. dobrze zorganizowanych struktur wiedzy o Ja, swoistych generalizacji o sobie w danym zakresie.
Samowiedza obejmuje zarówno specyficzne antycypacje, jak i zgeneralizowane oczekiwania, zatem dotyczy wiedzy ogólnej i szczegółowej o sobie. Składają się na nią sądy o wartościach osobistych i preferencjach oraz o programach i strategiach behawioralnych. Sądy te wyznaczają ocenę i kontrolę własnego zachowania, wskazują też na prawdopodobny kierunek działań. Samowiedza wyznacza psychologiczne konsekwencje odbieranych informacji, angażujących Ja, a modyfikuje wzbudzony proces motywacyjny. Jej treści, a zwłaszcza niektóre z nich, o wyeksponowanym znaczeniu afektywnym, mogą też być autonomicznym źródłem procesów motywacyjnych.
Koncentracja uwagi na sobie, na prywatnych bądź publicznych aspektach własnego Ja, sprzyja powstawaniu napięć motywacyjnych, jako że przedmiotowa samoświadomość, czyli świadomość siebie jako przedmiotu poznania, ułatwia identyfikację niezgodności sądów składających się na samowiedzę. Wzrasta wtedy nietolerancja rozbieżności z najbardziej uwypuklonym standardem Ja prywatnego lub publicznego, ze wszystkimi tego konsekwencjami dla regulacji zachowania, co jest niezwykle ważną prawidłowością dla funkcjonowania człowieka. W szczególności autokoncentracja uwagi sprzyja dyspozycyjnej regulacji zachowania i zwiększa małą na ogół spójność między pojmowaniem siebie a własnymi zachowaniami. Przedmiotowa samoświadomość wpływa na te zachowania w kierunku podporządkowania ich świadomie akceptowanym postawom i wartościom, ale też sprzyja dopasowywaniu sądów o sobie (np. poprzez działania naprawcze) do charakterystycznych dla siebie działań.
Dzieje się tak na przykład w wypadku podejmowania trudnej decyzji. Zakłada się, że kiedy dochodzi do takiej sytuacji, ludzie doświadczają ogólnego wyobrażenia własnej osoby i dlatego są przede wszystkim motywowani do zaafirmowania globalnej integralności Ja, aby wzmocnić pozytywną samowiedzę. Z tego właśnie powodu mogą skutecznie redukować powstałe zagrożenie ego poprzez afirmację "równie ważnego, innego aspektu pojęcia Ja, nie rozwiązując problemu wywołanego owym zagrożeniem (to jest rozbieżnością poznawczą)" (Tesser, A. Felson, R.B. Suls, J.M. 2004).
Samowiedza, czyli wiedza o samym sobie, jest integralnym składnikiem indywidualnego doświadczenia. Stanowi ona zbiór sądów i przekonań na temat własnego wyglądu zewnętrznego, charakteru, intelektu, dojrzałości emocjonalnej, kompetencji czy aspiracji życiowych. Człowiek zdobywa ją w procesie samopoznania, które może być zamierzony lub niezamierzony. W pierwszym przypadku jednostka w sposób celowy i systematyczny obserwuje siebie w działaniu, dzięki czemu zbiera informacje o swoich sukcesach i niepowodzeniach, a następnie w trakcie autorefleksji formułuje sądy o sobie. Zdarza się, że podejmuje ona trudne, ryzykowne zadania jedynie po to, by sprawdzić swoje kompetencje i siłę woli. Samopoznanie rzadko jednak ma charakter intencjonalny i zdarza się to jedynie w chwilach przełomowych i krytycznych.
W normalnych warunkach dominuje samopoznanie niezamierzone, gdzie wyniki oceniane są przez człowieka i otoczenie. Oceny te, choć z reguły niesystematyczne, są podstawą do formułowania sądów o własnej osobie. Człowiek dojrzały poznaje siebie przede wszystkim w sposób spontaniczny i niezamierzony, co zmniejsza w jakimś stopniu złożoność i adekwatność sądów o własnej osobie (a także ich stabilność).
Osobisty obraz własnej osoby wpływa na różnorodne czynności ludzkie, takie jak podejmowanie decyzji (sytuacja niepewności), akceptacja lub odrzucenie innych czy kierowanie własnym rozwojem. Współczesny człowiek, pozbawiony samoświadomości i samowiedzy, byłby człowiekiem niepełnym. Nie umiałby świadomie kierować własnym życiem i nie byłby zdolny do kształtowania swojej osobowości. Chociaż samowiedza nie jest centralnym lub naczelnym czynnikiem regulującym zachowanie człowieka, to jednak stanowi ona najbardziej ludzki i jednak istotny składnik indywidualnego doświadczenia. Dlatego badanie jej ma nie tylko wartość poznawczą, ale również humanistyczną i moralną (Kozielecki, J. 1971).
Nieświadomość własnych cech i nieadekwatny obraz własnej osoby stanowią jedną z najdotkliwszych barier psychologicznych ograniczających jednostkę. Niezwykle ważny jest wpływ adekwatnej samooceny dla efektywności realizacji rozmaitych czynności, a także dla autoregulacji, dla sterowania rozwojem własnego Ja i dla samorealizacji. Samoświadomość sprzyja aktywnej roli podmiotu w regulacji własnych stosunków z rzeczywistością, a więc wpływa na jego sprawczość. Bariera braku samoświadomości ma charakter błędnego koła, gdyż niewiedza o czymś nie pozwala na aktywny do tego stosunek i na aktywne przeobrażanie stanów rzeczywistych, które nie są pożądane (Jarymowicz, M. 1979).
Obraz siebie jest więc przede wszystkim poznawczą podstawą integracji zachowania. Człowiek wie, że funkcjonuje, działa i reaguje w swoim zewnętrznym świecie. Jego zdolność do bycia obiektem własnej uwagi określa się mianem samoświadomości. Jest ona środkiem uzyskiwania inferencyjnej wiedzy o innych ludziach. Wymaga ona wiedzy o samym sobie, czyli dysponowania samowiedzą.
Ludzie najczęściej mają bardzo rozległe przekonania o sobie, zwane schematami Ja. Tzw. pojęcie Ja jest jeszcze ogólniejszą strukturą, składającą się z wielu takich schematów. Tworzą one raczej luźną sieć przekonań, niż spójną poznawczą koncepcję własnej osoby. Dlatego R. Baumeister proponuje, by pojęcie Ja definiować jako luźno zdefiniowany zbiór przekonań o sobie, a nie sztywną, niezmienną wiedzę. Warto również wiedzieć, że informacje dotyczące samego siebie zajmują szczególne miejsce w całym systemie poznawczym podmiotu. Są one przetwarzane głębiej oraz pamiętane lepiej niż te, które nie odnoszą się do Ja. Prawdopodobnie wyjątkowa jest też rozległość i różnorodność przekonań, jakie ludzie mają na własny temat (Kofta, M. Doliński, D. 2000).
Samoocena to nie tylko poznawcza, ale też afektywna reakcja człowieka na samego siebie. Podobnie jak inne reakcje afektywne, samoocena może mieć charakter zarówno gorącej, intensywnej emocji, jak i zimnego, zintelektualizowanego sądu. Samoocenę można rozważać zatem jako względnie stałą cechę (skrystalizowany sąd czy postawę wobec samego siebie) bądź jako bieżący stan i motyw podmiotu. Jest to niezwykle ważny element osobowości, gdyż pozwala człowiekowi zachowywać poczucie tożsamości, niezbędne dla dobrego funkcjonowania.
Skomentuj artykuł
Zobacz komentarze do tego artykułu
Samowiedza jest rozumiana jako poznawcza reprezentacja Ja, jako zakodowana w pamięci wiedza jednostki, która treściowo odnosi się, samego siebie jako całości lub jakiegoś aspektu tej całości, w tym relacji jednostki ze światem. Można traktować samowiedzę jako układ czy nawet system autoschematów, tj. dobrze zorganizowanych struktur wiedzy o Ja, swoistych generalizacji o sobie w danym zakresie.
Samowiedza obejmuje zarówno specyficzne antycypacje, jak i zgeneralizowane oczekiwania, zatem dotyczy wiedzy ogólnej i szczegółowej o sobie. Składają się na nią sądy o wartościach osobistych i preferencjach oraz o programach i strategiach behawioralnych. Sądy te wyznaczają ocenę i kontrolę własnego zachowania, wskazują też na prawdopodobny kierunek działań. Samowiedza wyznacza psychologiczne konsekwencje odbieranych informacji, angażujących Ja, a modyfikuje wzbudzony proces motywacyjny. Jej treści, a zwłaszcza niektóre z nich, o wyeksponowanym znaczeniu afektywnym, mogą też być autonomicznym źródłem procesów motywacyjnych.
Koncentracja uwagi na sobie, na prywatnych bądź publicznych aspektach własnego Ja, sprzyja powstawaniu napięć motywacyjnych, jako że przedmiotowa samoświadomość, czyli świadomość siebie jako przedmiotu poznania, ułatwia identyfikację niezgodności sądów składających się na samowiedzę. Wzrasta wtedy nietolerancja rozbieżności z najbardziej uwypuklonym standardem Ja prywatnego lub publicznego, ze wszystkimi tego konsekwencjami dla regulacji zachowania, co jest niezwykle ważną prawidłowością dla funkcjonowania człowieka. W szczególności autokoncentracja uwagi sprzyja dyspozycyjnej regulacji zachowania i zwiększa małą na ogół spójność między pojmowaniem siebie a własnymi zachowaniami. Przedmiotowa samoświadomość wpływa na te zachowania w kierunku podporządkowania ich świadomie akceptowanym postawom i wartościom, ale też sprzyja dopasowywaniu sądów o sobie (np. poprzez działania naprawcze) do charakterystycznych dla siebie działań.
Dzieje się tak na przykład w wypadku podejmowania trudnej decyzji. Zakłada się, że kiedy dochodzi do takiej sytuacji, ludzie doświadczają ogólnego wyobrażenia własnej osoby i dlatego są przede wszystkim motywowani do zaafirmowania globalnej integralności Ja, aby wzmocnić pozytywną samowiedzę. Z tego właśnie powodu mogą skutecznie redukować powstałe zagrożenie ego poprzez afirmację "równie ważnego, innego aspektu pojęcia Ja, nie rozwiązując problemu wywołanego owym zagrożeniem (to jest rozbieżnością poznawczą)" (Tesser, A. Felson, R.B. Suls, J.M. 2004).
Samowiedza, czyli wiedza o samym sobie, jest integralnym składnikiem indywidualnego doświadczenia. Stanowi ona zbiór sądów i przekonań na temat własnego wyglądu zewnętrznego, charakteru, intelektu, dojrzałości emocjonalnej, kompetencji czy aspiracji życiowych. Człowiek zdobywa ją w procesie samopoznania, które może być zamierzony lub niezamierzony. W pierwszym przypadku jednostka w sposób celowy i systematyczny obserwuje siebie w działaniu, dzięki czemu zbiera informacje o swoich sukcesach i niepowodzeniach, a następnie w trakcie autorefleksji formułuje sądy o sobie. Zdarza się, że podejmuje ona trudne, ryzykowne zadania jedynie po to, by sprawdzić swoje kompetencje i siłę woli. Samopoznanie rzadko jednak ma charakter intencjonalny i zdarza się to jedynie w chwilach przełomowych i krytycznych.
W normalnych warunkach dominuje samopoznanie niezamierzone, gdzie wyniki oceniane są przez człowieka i otoczenie. Oceny te, choć z reguły niesystematyczne, są podstawą do formułowania sądów o własnej osobie. Człowiek dojrzały poznaje siebie przede wszystkim w sposób spontaniczny i niezamierzony, co zmniejsza w jakimś stopniu złożoność i adekwatność sądów o własnej osobie (a także ich stabilność).
Osobisty obraz własnej osoby wpływa na różnorodne czynności ludzkie, takie jak podejmowanie decyzji (sytuacja niepewności), akceptacja lub odrzucenie innych czy kierowanie własnym rozwojem. Współczesny człowiek, pozbawiony samoświadomości i samowiedzy, byłby człowiekiem niepełnym. Nie umiałby świadomie kierować własnym życiem i nie byłby zdolny do kształtowania swojej osobowości. Chociaż samowiedza nie jest centralnym lub naczelnym czynnikiem regulującym zachowanie człowieka, to jednak stanowi ona najbardziej ludzki i jednak istotny składnik indywidualnego doświadczenia. Dlatego badanie jej ma nie tylko wartość poznawczą, ale również humanistyczną i moralną (Kozielecki, J. 1971).
Nieświadomość własnych cech i nieadekwatny obraz własnej osoby stanowią jedną z najdotkliwszych barier psychologicznych ograniczających jednostkę. Niezwykle ważny jest wpływ adekwatnej samooceny dla efektywności realizacji rozmaitych czynności, a także dla autoregulacji, dla sterowania rozwojem własnego Ja i dla samorealizacji. Samoświadomość sprzyja aktywnej roli podmiotu w regulacji własnych stosunków z rzeczywistością, a więc wpływa na jego sprawczość. Bariera braku samoświadomości ma charakter błędnego koła, gdyż niewiedza o czymś nie pozwala na aktywny do tego stosunek i na aktywne przeobrażanie stanów rzeczywistych, które nie są pożądane (Jarymowicz, M. 1979).
Obraz siebie jest więc przede wszystkim poznawczą podstawą integracji zachowania. Człowiek wie, że funkcjonuje, działa i reaguje w swoim zewnętrznym świecie. Jego zdolność do bycia obiektem własnej uwagi określa się mianem samoświadomości. Jest ona środkiem uzyskiwania inferencyjnej wiedzy o innych ludziach. Wymaga ona wiedzy o samym sobie, czyli dysponowania samowiedzą.
Ludzie najczęściej mają bardzo rozległe przekonania o sobie, zwane schematami Ja. Tzw. pojęcie Ja jest jeszcze ogólniejszą strukturą, składającą się z wielu takich schematów. Tworzą one raczej luźną sieć przekonań, niż spójną poznawczą koncepcję własnej osoby. Dlatego R. Baumeister proponuje, by pojęcie Ja definiować jako luźno zdefiniowany zbiór przekonań o sobie, a nie sztywną, niezmienną wiedzę. Warto również wiedzieć, że informacje dotyczące samego siebie zajmują szczególne miejsce w całym systemie poznawczym podmiotu. Są one przetwarzane głębiej oraz pamiętane lepiej niż te, które nie odnoszą się do Ja. Prawdopodobnie wyjątkowa jest też rozległość i różnorodność przekonań, jakie ludzie mają na własny temat (Kofta, M. Doliński, D. 2000).
Samoocena to nie tylko poznawcza, ale też afektywna reakcja człowieka na samego siebie. Podobnie jak inne reakcje afektywne, samoocena może mieć charakter zarówno gorącej, intensywnej emocji, jak i zimnego, zintelektualizowanego sądu. Samoocenę można rozważać zatem jako względnie stałą cechę (skrystalizowany sąd czy postawę wobec samego siebie) bądź jako bieżący stan i motyw podmiotu. Jest to niezwykle ważny element osobowości, gdyż pozwala człowiekowi zachowywać poczucie tożsamości, niezbędne dla dobrego funkcjonowania.
Bibliografia
- Jarymowicz, M. (1979). Modyfikowanie wyobrażeń dotyczących Ja dla zwiększenia
gotowości do zachowań prospołecznych. Wrocław: Ossolineum. - Kofta, M. Doliński, D. (2000). Poznawcze podejście do osobowości. W: Strelau, J.
(red.) (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki (561-600). Gdańsk: GWP. - Kozielecki, J. (1981). Psychologiczna teoria samowiedzy. Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe. - Tesser, A. Felson, R.B. Suls, J.M. (2004). Ja i tożsamość. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Opublikowano: 2008-08-31
Zobacz komentarze do tego artykułu
Samowiedza jako element poczucia tożsamości
Autor: 1978 Data: 2009-04-10, 20:29:18 Odpowiedzja mysle ze samoocena zalezna jest od poczucia wlasnej wartosci i jest z tym poczuciem zwiazana . samoocena to tez sa komunikaty od innych jak na postrzegaja oceniaj to co o nas mowia sami anlizujemy i czasami dopasowujemy to co nam sie podoba a to co nie jest nieakceptowane . Gdy znamy swoj wartos... Czytaj dalej
- RE: Samowiedza jako element poczucia tożsamości - WIR-1, 2009-04-11, 00:35:25
- RE: Samowiedza jako element poczucia tożsamości - impresja, 2010-02-04, 20:16:03